Tượng bà Hoàng Càn

       Bà Hoàng Càn là cái tên gọi kính trọng của nhân dân Cẩm Nhượng tôn danh ghi nhớ, nhưng tên gọi đầy đủ của bà là Hoàng Thị Càn. Lịch sử dân tộc đã ghi rõ tên bà, những người dân Cẩm Nhượng luôn luôn gọi bà là vị thành hoàng của làng. Theo truyền sử  để lại; bà là một người danh đất cho nhân dân Nhượng Bạn  ngày xưa, Cẩm Nhượng ngày nay.

        Chuyện kể rằng: Vào đời nhà trần (1225-1400) trên đất Kỳ La có người con gái họ Hoàng tên Càn xinh đẹp, có giọng hát rất hay, quanh năm làm nghề mò cua bắt ốc theo các bãi sông, bãi bồi ven biển làm kế sinh nhai và (một điều lạ là bà đi đến đâu đều có đám mây hồng đi theo bà). Một lần vua Trần Thánh Tông (1258-1278) đi thượng ngoạn cảnh nước non qua vùng đất Kỳ La bắt gặp người con gái Hoàng Càn, thấy dung nhan sắc sảo, đối đáp lưu loát, thông minh, nhà vua tiến cử vào trong cung làm cung phi. Vốn đức tính cần cù nết na, phúc hậu bà được nhà vua sủng ái, các việc hậu cung được nhà vua tin tưởng. Dưới  thời vua Trần Thánh Tông, chính sách khai khẩn đất điền được quan tâm. Nhà vua chủ trương cho các vương hầu, cung phi về các vùng chiêu tập dân nghèo khai hoang lập ấp các miền ven biển. Bà Hoàng Càn nhân dịp ấy về thăm quê cũ nơi xưa, nơi giải đất bãi bồi ven sông cận biển mà một thời bà đã từng  sinh sống.

Đền bà Càn

           Nhân dân ở vùng đất nhỏ hẹp này luôn luôn bị các làng trên chèn ép, họ đã trình thưa với bà mong bà giúp đỡ, để yên phận lưới chài, Sẵn lòng thương dân bà đã trình nhà vua nhường lại mảnh đất này cho dân chài lưới. để tránh sự tranh chấp về sau. Bà Càn đã sai cắm bia cắm mốc định rõ địa giới của làng và đặt tên là: Làng Nhượng Bạn. (theo giải nghĩa, thì Nhượng ở đây là nhượng, nhường , chữ "Bạn" ở đây có nghĩa là chữ  "bờ"). Về sau để tưởng nhớ công lao của bà, nhân dân Nhượng Bạn đã lập đền thờ khá đồ sộ, đặt tên là đền bà Càn ở xóm Tam Văn (nay là thôn Lâm Hoản) do làng đương thờ phụng hương khói và làm giỗ của bà vào ngày mồng một tháng hai âm lịch hàng năm. Trong đền có treo các câu đối hoành phi, long ngai, bài vị được bố trí trang nghiêm và linh thiêng.

        Theo sử sách để lại, đền được xây dựng vào thờ nhà Lê, nhưng do tác động của khí hậu, thiên tai, và cuộc chiến tranh chống Mỹ, năm 1965, đền bà Càn bị sập đổ chỉ còn lại vùng đất di tích. Ngôi đền bị mất từ đó. Nhân dân đã rước long ngai, bài vị của bà về tại Chùa yên lạc để thờ tự. Vào năm 2006, bằng những tấm lòng nhân ái của người con xa quê đó là ông Phạm Hùng  nguyên Tổng giám đốc Tổng công ty lắp máy Việt Nam và gia đình, con em xa quê các nhà hảo tâm đóng góp công đức xây dựng phục hồi ngôi đền khang trang và đưa vào sinh hoạt văn hóa tâm linh tín ngưỡng cho đến nay, các long ngai bài vị, các vị tôn thần, danh thần, sắc phong và câu đối được nhân dân rước về đền thờ phụng vào năm 2008 cho đến nay.
           Ghi nhận công lao của bà Hoàng Càn Các triều đại vua Nguyễn đã tặng các sắc phong tôn danh bà Hoàng Càn với hai sắc phong, vào ngày 8 tháng 6 nhuận, năm duy tân thứ 5 (1911), sắc phong ngày 25 tháng 7 Khải Định thứ 9 (1924).

          Tại đền cả linh thiêng này, cán bộ và nhân dân xã Cẩm Nhượng làm lễ kỷ niệm ngày mất của bà, với niềm tôn kính và khát vọng một lẽ sống vì con người mà vị thành Hoàng làng đã để lại. Một bài học nhân văn quý giá luôn luôn vì cộng đồng, vì con người, để mọi thế hệ trên đất Cẩm Nhượng luôn soi mình vào chân dung của lịch sử để cùng nhau xây dựng vun đắp cho quê hương ngày càng văn minh giàu đẹp.

Hương Thành