Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí sinh năm 1397 - mất năm 1465, tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc, nay là xã Nghi Hợp huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An, gốc là người làng Cương Gián, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.

      Thái Sư Cương quốc công Nguyễn Xí là một đại công thần trong lịch sử Việt Nam, người có công lao to lớn trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đánh đuổi giặc Minh xâm lược ở thế kỷ XV, đồng thời là đại thần phò tá đắc lực cho 4 đời vua Lê. Đặc biệt, Nguyễn Xí là người có công đầu trong việc tiêu diệt phản nghịch Lê Nghi Dân, đưa Lê Tư Thành ( tức vua Lê Thánh Tông) lên ngôi, mở ra triều đại phong kiến huy hoàng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam trung đại. Ngoài ra, ông còn có công trong việc thu phục tù binh giặc Minh và Chiêm Thành, chiêu dân, lập ấp mở mang vùng Thượng Xá…

     Với những công lao to lớn đó, Nguyễn Xí được phong đến chức Thái Úy, sau khi mất được truy phong Thái Sư, được đánh giá là người hai lần khai quốc. Sau khi ông mất, đền thờ ông được lập ở nhiều nơi, trong đó nhiều nhất là tại quê nhà làng Thượng Xá, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An và quê gốc là Động Gián, nay là xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.

      Hiện có khoảng 20 di tích lịch sử - văn hóa liên quan đến Nguyễn Xí, trong đó di tích chính hiện thuộc xóm Song Nam, xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân, di tích này đã được xếp hạng cấp quốc gia tại Quyết định số 74/2006/QĐ-BVHTT ngày 28/9/2006 của Bộ Văn hóa - Thông tin (Nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Có 5 di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh thờ Nguyễn Xí là đền Thượng xóm Bắc Sơn, đền Tĩnh xóm Nam Sơn cũng của xã Cương Gián; đền Bến xã Xuân Liên, đền Hàng Tổng xã Cổ Đạm…

     Tại lễ giỗ, đã diễn ra các hoạt động như: Lễ tế, lễ dâng hương, ôn lại sự nghiệp hiển hách của Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí, thông qua đó đã góp phần giáo dục truyền thống tốt đẹp của dòng họ cho các thế hệ con cháu.

                                                                                          Đình Hà