23-03-2021 - 07:58

Thương nhớ Phan Thoan người nghệ sĩ tài hoa

Văn nghệ Hà Tĩnh trân trọng giới thiệu bài viết "Thương nhớ Phan Thoan người nghệ sĩ tài hoa" của tác giả Nguyễn Viết Dưỡng

        Nghệ sĩ nhiếp ảnh tài hoa Phan Thoan, sinh 1924, quê quán: xã Đức Thủy, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Trú tại số 10 tổ 11, phường Quan Hoa, quận Cầu Giấy, TP Hà Nội. Quá trình chiến đấu công tác ông đã được BCHTW tặng Huy hiệu 65 tuổi Đảng. Ông có nhiều năm tháng gắn bó với vùng đất "nắng lửa mưa chan, Hà Tĩnh mình thương", nhất là thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước ác liệt. Ông mất giờ Tý ngày 8 tháng 12 năm 2020 tại Hà Nội, hưởng thọ 96 tuổi, an táng tại nghĩa trang quê nhà xã Lâm Trung Thủy, Đức Thọ, Hà Tĩnh. Nghệ sĩ Phan Thoan là hội viên hội VHNT Hà Tĩnh, Hội viên Hội nghệ sĩ Việt Nam được nhà nước tặng thưởng Huân chương kháng chiến chống Pháp hạng 3, Huân chương kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng nhất, Huân chương giải phóng. Trong hoạt động nghệ thuật ông có nhiều Bằng khen, Huy chương, Huy hiệu, tước hiệu thuộc lĩnh vực nhiếp ảnh mà nhiều nghệ sĩ cùng thời khó mà có được. Ông đạt giải thưởng nhà nước, huy chương vàng Quốc tế là người đầu tiên có tấm ảnh độc nhất vô nhị, thành kiệt tác vàng của đời ông. Tấm ảnh "O du kích nhỏ" đạt Huy chương Vàng tại Đại hội liên hoan thanh niên và sinh viên thế giới lần thứ 8 ở Xô phi a - Bun ga ri (1968) được bạn bè năm châu biết đến.

        Nhiệm vụ chính của ông là: Sáng tác ảnh nghệ thuật chụp ảnh tân văn bảo tàng, phong cảnh, ảnh về giao thông vận tải, về văn hóa, kể cả những vùng cấm địa và chụp ảnh chiến đấu ngoài mặt trận. Địa bàn hoạt động ở vùng Hà Tĩnh là ngã ba Đồng Lộc, đèo Ngang, linh Cảm, Địa Lợi, Bến Thủy, Cẩm Nhượng, La Khê, Nam Tuồng… ông là người chụp ảnh Ngã Ba Đồng Lộc nhiều nhất, các ảnh tư liệu về các trận chiến đấu ác liệt, các máy bay Mỹ bị bắn cháy, bị bắn rơi, giặc lái Mỹ bị bắt sống. Nhiều ảnh về cầu phà, ngầm, về mỏ sắt Thạch Khê, ảnh về hươu sao Hương Sơn, ảnh hội nghị, Đại hội, ảnh ở chiến khu UBKC hành chính liên khu 4. Tôi vẫn tâm đắc về những tấm ảnh Tiểu đội Võ Thị Tần và 10 cô gái ở Ngã Ba Đồng Lộc. Ảnh bom rơi lửa đạn cháy 1968, ảnh nhân dân 3 xã Trung Lộc, thượng Lộc, Đồng Lộc gánh lá ngụy trang trận địa. Ảnh thanh niên san lấp hố bom cho xe qua. Những tấm ảnh máy bay rơi ở Thạch Ngọc, Thạch Trung (1965-1966); Máy bay cháy ở Cầu Cày (19/5/1972), máy bay cháy ở cầu Soong (27/7/1972). Đặc biệt tấm ảnh "O du kích nhỏ" được Bác Hồ sử dụng tác phẩm này làm quà tặng khách quốc tế. Tấm ảnh  mà ở các cuộc triển lãm lớn được phóng to 4 mét tại Giảng Võ (Hà Nội), phóng cao 6m tại đại hội Xô-phi a (Bungari), phóng cao 8m tại La Ha Ba Na (Cu Ba), Hơn 100 ấn phẩm trong nước và quốc tế đăng tải. Bức ảnh này cũng đã được họa sĩ Trần Lương thiết kế thành bộ tem phát hành 5/6/1967 mã số 205 bằng màu. Bình luận về bức ảnh nữ văn sĩ Pondra Cacti (Ấn Độ) đã viết "Tôi đã xem nhiều bức ảnh của nhân loại" nhưng chưa có bức ảnh nào lại làm cho tôi rung cảm sâu sắc nhất như bức ảnh này của ông Phan Thoan, một nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam có tên tuổi. Từ bức ảnh này thế giới chẳng những đã hiểu thêm sự chiến đấu anh hùng của dân tộc Việt Nam mà còn biểu hiện lòng khâm phục tha thiết. Đây chính là sự thể hiện một cách tuyệt vời trong bản lĩnh của một dân tộc đã và đang chiến đấu cho độc lập tự do. Chính trên bức ảnh này đã thể hiện được sự đối chọi nhau giữa 2 đạo lý:                                    

                      Giữa chính nghĩa gian tà

                      Giữa bóng đen và ánh sáng

        Giữa sự chiến thắng vinh quang của một đất nước mang tên Hồ Chí Minh và sự thất bại nhục nhã của tên đế quốc đầu sọ, đế quốc Mỹ"

        Cuộc đời và sự nghiệp của nghệ sĩ Phan Thoan thì tôi không thể nói hết trong vài trang này được. Tôi trân trọng tình cảm tâm hồn và tài năng một nghệ sĩ nhiếp ảnh đã không quản khó khăn gian khổ, rình rập, nắm bắt, săn đuổi, lăn lộn, kiếm tìm sáng tạo với máy chéo hai vai đi khắp đó đây để có những tấm ảnh để đời, mang tầm vóc thời đại Hồ Chí Minh, truyền thống văn hóa của dân tộc việt Nam. Tuy mẫu người ông thấp (đoản) với nước da nâu đen, khuôn mặt chữ điền rắn rỏi, lại có biệt tài, nhưng ông để lại trong tôi nhiều ấn tượng đẹp đẽ đó là đức tính cần cù, chân thực, giản dị, rất dễ gần gũi, thân mật, yêu thương gúp đỡ lẫn nhau chân tình, đích thực của con người xứ Nghệ. Nhà thơ Xuân Tửu đã có bốn câu thơ về ông:

        "Tay đục, tay cày, tay viết thạo

        Mắt trông, mắt nháy, mắt nhìn tinh

        Không dù, không lọng, không chi cả

        Tự lực, tự cường, tự cánh sinh"

        Và câu đối: Ông lội suối trèo đèo, ống kính, thước phim, qua tác phẩm nên danh nghệ sĩ

        Bà cày sâu cuốc bẩm, con đèn, cháu sách, vượt khoa trường đẹp tiếng gia phong.

        Ngày 21/6/2015 ông gửi thư và 4 tấm ảnh cho tôi, ông viết:

        "Để lại cho đời chỉ thế thôi

        Chiếc máy bên mình chỉ thế thôi

        Gia tư chứng nấy để lưu đời

        Mề đay các loại đều hai mặt

        Đây tấm hình, gương con cháu noi"

        Tôi cũng viết tặng lại ông:

        "Nhạy cảm Phan Thoan quá rõ ràng

        Mỹ kia hùng mạnh cúi đầu hàng

        Hào quang tỏa sáng người dân Việt

        Sáng tác xây nên kiệt tác vàng

 

        Máy chéo hai vai "mốt" của anh

        Phan Thoan nghệ sĩ thật lừng danh

        "O du kích nhỏ" hồn dân tộc

        Để lại trong ta nghệ thuật sành"

O du kích nhỏ - Ảnh: Phan Thoan

        Đúng là con đường sáng  tạo nghệ thuật gian nan trong ông không có điểm tận cùng, không một phút ngưng nghỉ mà phải luôn săn "chộp" lấy những khoảng khắc thực tại mà ông thấy đó là một giá trị văn hóa, gía trị lịch sử của dân tộc.

       Qua mấy chục năm tôi làm công tác an ninh, ông làm công tác nghệ thuật, lúc ở xa, lúc ở gần, lúc gặp nhau, lúc thư đi từ lại thật là tri kỷ. Bổng nhiên tôi nhớ tới 2 câu thơ Nguyễn Doãn Minh tặng ông:

        "Chân tình chung thủy trước sau

        Qua anh càng rõ vàng thau ở đời"

        Thế rồi hôm nay đã đến ngày thứ 100 kể từ ngày ông ra đi. Tôi viết những dòng tâm huyết này về ông, thay nén tâm nhang tưởng nhớ người nghệ sĩ Phan Thoan tài hoa, thân kính, luôn ở trong tâm trí tôi và giới nghệ sĩ trong cả nước.

Hà Tĩnh, ngày 16 tháng 3 năm 2021

Nguyễn Viết Dưỡng

 

. . . . .
Loading the player...