Hà Tĩnh là vùng đất có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời với kho tàng văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, mạch nguồn văn hóa của nhiều miền quê trên miền đất Hà Tĩnh đã góp phần nuôi dưỡng biết bao tài năng văn chương qua bao đời nay. Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến sự phát triển của lĩnh vực văn hóa, VHNT. Tổng kết 50 năm nền VHNT Hà Tĩnh (30/4/1975 – 30/4/2025) là dịp để nhìn lại những thành tựu nổi bật, những tác phẩm, tác giả có đóng góp to lớn, từ đó khẳng định vai trò của VHNT trong việc phản ánh đời sống, góp phần xây dựng tư tưởng đạo đức, thẩm mỹ và bản sắc dân tộc; ghi nhận tri ân các thế hệ văn nghệ sĩ Hà Tĩnh qua các thời kỳ; xác định nhiệm vụ giải pháp trọng tâm về phát triển VHNT trong thời gian tới.

Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Tĩnh được thành lập năm 1969, với tên gọi ban đầu là Hội sáng tác văn nghệ Hà Tĩnh. Trong những năm qua, được sự quan tâm, chỉ đạo kịp thời của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh, các Ban, Sở, Ngành, địa phương, lĩnh vực Văn học Nghệ thuật Hà Tĩnh đã có bước phát triển cả bề rộng lẫn chiều sâu. Đội ngũ văn nghệ sĩ tỉnh nhà ngày càng được phát triển các về số lượng và chất lượng chuyên môn. Từ 100 hội viên (năm 1991), đến tháng 3/2025, tổng số hội viên của Hội là 249 người (trong đó, hội viên các chuyên ngành Trung ương là 73 người), hoạt động ở 09 chuyên ngành: Văn xuôi, Thơ, Lý luận phê bình, Văn nghệ dân gian, Sân khấu biễu diễn, Âm nhạc, Nhiếp ảnh, Mỹ thuật và Kiến trúc; có 03 Ban chức năng là Ban Công tác hội viên, Ban Kiểm tra, Ban Sáng tác Trẻ và 07 Chi hội văn học nghệ thuật cơ sở (01 chi hội ghép). Trong số 249 hội viên có 03 tiến sĩ, 15 thạc sĩ, 141 đại học, 160 đảng viên; số hội viên hiện đang làm việc trong các cơ quan, tổ chức là 92 người; hội viên trên 70 tuổi là 68 người.

Thường trực Tỉnh ủy làm việc với Đảng đoàn Hội Liên hiệp VHNT Hà Tĩnh. Ảnh: PV

Văn học nghệ thuật Hà Tĩnh ngày càng phát triển nhanh cả về số lượng và chất lượng tác giả, tác phẩm. Cùng với đội ngũ văn nghệ sĩ yêu nước đã sáng tác ở các giai đoạn trước đó, sau năm 1975 lực lượng hoạt động văn học nghệ thuật tại Hà Tĩnh tiếp tục phát triển khá mạnh mẽ. Từ năm 1975 đến nay, Hội Liên hiệp VHNT Hà Tĩnh đạt được nhiều phần thưởng cao quý của Đảng và Nhà nước như: Huân chương Lao động hạng Ba (năm 2000); Huân chương Lao động hạng Nhì (năm 2005); Huân chương Lao động hạng Nhất (năm 2012). Các văn nghệ sĩ tỉnh Hà Tĩnh đã sáng tác hàng ngàn tác phẩm, trong đó có nhiều tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, đã đạt được nhiều giải thưởng cao quý. Hà Tĩnh có 03 văn nghệ sĩ được nhận Giải thưởng Nhà nước về VHNT, đó là cố Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Phan Thoan, cố Nhà viết kịch Phan Lương Hảo và Nhà văn Đức Ban; có 5 nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú, gồm: Trần Quốc Nam, Đặng Duy Hải, Nguyễn Thị Cẩm, Nguyễn Thanh Xuân, Trương Thị Xuân Năm; có 03 Nghệ nhân Nhân dân là Trần Khánh Cẩm, Vũ Thị Thanh Minh và Nguyễn Ban. Các giải thưởng Ủy ban toàn quốc các Hội Liên hiệp VHNT, hội chuyên ngành Trung ương, khu vực, giải VHNT Nguyễn Du, theo thống kê có 29 huy chương Vàng, 62 giải A, 66 huy chương Bạc, 109 giải B, 24 huy chương Đồng và 145 giải C.

Đặc biệt, lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh đã luôn quan tâm, tạo mọi điều kiện thuận lợi để đội ngũ văn nghệ sĩ tỉnh nhà tiếp cận, nắm bắt, phản ánh đời sống văn học nghệ thuật thông qua việc mở các trại sáng tác, mở các lớp bồi dưỡng chuyên ngành, tổ chức các chuyến đi thực tế trong và ngoài tỉnh, có các hình thức động viên khuyến khích văn nghệ sĩ tỉnh nhà phấn đấu sáng tạo, đổi mới đề tài, nội dung, phương pháp sáng tác vì mục tiêu xây dựng đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh, định hướng ngòi bút trong việc ca ngợi quê hương, đất nước; đồng thời lên án, phê bình, chấn chỉnh, bài trừ các khuynh hướng sáng tác lệch lạc.

Từ 1998 đến nay đã xuất bản hơn 60 đầu sách tập thể và hơn 300 đầu sách cá nhân; mở 50 trại sáng tác, hàng chục cuộc Hội nghị, Hội thảo, Câu lạc bộ về VHNT; tổ chức hàng chục chuyến đi thực tế, tham quan, giao lưu; 12 cuộc thi sáng tác và nhiều cuộc vận động sáng tác về VHNT; tham gia hơn 60 cuộc Liên hoan, Triển lãm ảnh nghệ thuật, mỹ thuật cấp tỉnh, khu vực, toàn quốc. Ngày 10/12/2021, Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đã có Quyết định số 4031/QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án “Phát triển Tạp chí Hồng Lĩnh đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030’’. Đến thời điểm hiện tại Hội đã xuất bản được 224 số Tạp chí Hồng Lĩnh. Tạp chí Hồng Lĩnh từ chỗ phát hành 3 tháng/kỳ đến nay đã xuất bản mỗi tháng/kỳ, tăng số trang và nhuận bút. Nhiều tác giả, tác phẩm đã có sự đổi mới trong khai thác hiện thực và thi pháp, có sức ảnh hưởng và lan tỏa trên văn đàn cả nước.

Đội ngũ văn nghệ sĩ Hà Tĩnh sáng tác chủ yếu theo khuynh hướng cảm hứng yêu nước, cảm hứng nhân đạo, về thế sự, cảm hứng về thiên nhiên, tập trung sáng tác vào các đề tài chủ nghĩa yêu nước, nhân văn, gắn bó sâu sắc với vận mệnh của dân tộc và đất nước, VHNT… vừa đáp ứng nhu cầu hưởng thụ nghệ thuật của Nhân dân, vừa phục vụ nhiệm vụ chính trị. Ngoài ra, các văn nghệ sĩ còn khai thác các đề tài về cuộc sống bình dị, phản ánh chân thật cuộc sống lao động, nhiều góc cạnh đời thường, làm sâu sắc thêm chủ nghĩa nhân văn của văn học, nghệ thuật. Nội dung sáng tác, phương thức biểu hiện có nhiều tìm tòi, đổi mới, đa dạng, hiện đại hơn. Hoạt động nghiên cứu, lý luận, phê bình VHNT; công tác sưu tầm, nghiên cứu, biên khảo, các tác phẩm văn nghệ dân gian cũng được các nhà nghiên cứu trong tỉnh quan tâm, xuất bản được nhiều công trình có giá trị, góp phần quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị VHNT.

Các hoạt động văn học, nghệ thuật của Hà Tĩnh có bước phát triển mới và có tính chuyên nghiệp hơn. Đội ngũ văn nghệ sĩ bám sát đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng, phản ánh sinh động, đa dạng thực tiễn phát triển của đất nước, những thành tựu trong công cuộc xây dựng và phát triển tỉnh. Hoạt động phổ biến, sáng tác, quảng bá tác phẩm ngày càng phát triển phong phú, thu hút đông đảo văn nghệ sĩ, các tầng lớp nhân dân tham gia, ngày càng xuất hiện nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị cao về tư tưởng, nghệ thuật.

Công tác quản lý Nhà nước về văn học, nghệ thuật của tỉnh được lãnh đạo tỉnh rất quan tâm, từ đó định hướng tốt nội dung sáng tác cho đội ngũ văn nghệ sĩ của tỉnh. Vai trò thẩm định tác phẩm, hướng dẫn dư luận xã hội phê bình vǎn học, nghệ thuật được phát huy tốt nên thời gian qua các tác phẩm văn học, nghệ thuật trong tỉnh đều được đảm bảo đúng tính tư tưởng, thể hiện được tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân, phản ánh được thực tế xã hội. Tác phẩm nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ, hướng con người đến cái thiện, đề cao tính nhân văn, phê phán cái xấu, cái ác, qua đó, góp phần đấu tranh các quan điểm sai trái, những tư tưởng lệch lạc trong xã hội, bài trừ những tác phẩm văn học phản cảm, đi ngược lại truyền thống dân tộc và có ảnh hưởng đến văn hóa, thuần phong, mỹ tục của người Việt Nam, góp phần xây dựng môi trường văn hóa, có tác dụng tốt đối với việc hình thành nhân cách, lối sống lành mạnh trong các tầng lớp Nhân dân.

Nhìn lại 50 năm xây dựng và phát triển VHNT Hà Tĩnh, từ những kết quả hạn chế và kinh nghiệm trong lãnh đạo, chỉ đạo, trên cơ sở tình hình thực tiễn, chúng ta thấy những thách thức đặt ra: từ chiến tranh và hậu quả sau chiến tranh, kinh tế chậm phát triển, ảnh hưởng đến đầu tư cho VHNT; thiếu đội ngũ kế cận (lực lượng sáng tác và cán bộ lãnh đạo, quản lý, hiện tượng già hóa đội ngũ văn nghệ sĩ là hiện tượng phổ biến); sự lấn át của văn hóa thị trường; bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống gặp khó khăn, việc bảo tồn và làm mới để hấp dẫn công chúng hiện đại chưa đạt hiệu quả cao, thiếu mô hình gắn kết VHNT với du lịch, giáo dục, truyền thông để lan tỏa giá trị.

Thời gian tới, văn học nghệ thuật Hà Tĩnh cần tiếp tục khẳng định vai trò nền tảng tinh thần của xã hội, đồng hành cùng sự nghiệp phát triển văn hóa và con người Hà Tĩnh trong giai đoạn mới. Trọng tâm là:

- Thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ theo Nghị quyết 18-NQ/TU ngày 22/12/2023 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Tĩnh và Kế hoạch 320/KH-UBND ngày 10/7/2024 của UBND tỉnh Hà Tĩnh, bảo đảm các mục tiêu phát triển văn hóa, con người Hà Tĩnh toàn diện, gắn với bản sắc dân tộc và truyền thống quê hương.

- Xây dựng và triển khai Đề án “Đổi mới và phát triển VHNT Hà Tĩnh”, chú trọng nâng cao chất lượng sáng tác, lý luận phê bình và văn nghệ dân gian; phản ánh sinh động đời sống; nâng cao năng lực thẩm mỹ xã hội; đấu tranh với các quan điểm sai trái trên mặt trận tư tưởng – văn hóa.

- Tổ chức hiệu quả các trại sáng tác, liên hoan, triển lãm, phát hiện và bồi dưỡng tài năng trẻ, tạo điều kiện để đội ngũ văn nghệ sĩ phát huy sở trường, đóng góp vào sự phát triển văn hóa, nghệ thuật địa phương.

- Tăng cường quảng bá tác phẩm VHNT, đặc biệt là các sáng tác tiêu biểu của hội viên; tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng Tạp chí Hồng Lĩnh, mở rộng đối tượng tiếp cận trong và ngoài tỉnh, trong cộng đồng người Hà Tĩnh xa quê.

- Phát triển đội ngũ văn nghệ sĩ một cách toàn diện, đảm bảo tính kế thừa giữa các thế hệ, cân đối chuyên ngành, vùng miền...

Nhân dịp tổng kết chặng đường 50 năm, Hội Liên hiệp VHNT Hà Tĩnh bày tỏ tri ân sâu sắc tới sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh, các cấp, ngành, cùng toàn thể các thế hệ văn nghệ sĩ đã đồng hành, góp phần làm nên diện mạo VHNT giàu bản sắc hôm nay. Chúng ta tin tưởng vào chặng đường phía trước với những nỗ lực mới, thành tựu mới, vì một Hà Tĩnh ngày càng phát triển, văn minh, giàu đẹp.

T.N.P