Mâm cỗ rằm Trung thu thuở ấy không có những loại bánh nướng, bánh dẻo phong phú như bây giờ, mà chủ yếu là trái cây. Mâm cỗ ấy phụ thuộc vào từng vùng quê mà có những trái cây khác nhau. Nhưng có hai loại trái cây lúc nào cũng ngự trị trong mâm cỗ ấy cho đến tận bây giờ là bưởi và hồng. Bây giờ, chỉ lướt qua phố một lúc là người ta đã sắm đủ thứ quà Trung thu cho trẻ con.

Trẻ con bây giờ hình như chẳng thiếu thứ gì và hình như chúng cũng chẳng mơ ước về một món quà nào đó trong ngày rằm Trung thu nữa. Nhưng có một thứ mà chúng nguy cơ không thể nào có được. Đó chính là sự náo nức lạ kỳ khi ngày rằm Trung thu đến gần.

Thuở nhỏ, ăn rằm tháng bảy xong là anh em tôi đã nghĩ tới rằm Trung thu và bắt tay vào chuẩn bị cho cái đêm trăng lộng lẫy niềm vui ấy. Công việc đầu tiên của chúng tôi là làm những chiếc đèn ông sao hoặc đèn trống bỏi. Chúng tôi phải kiếm những tờ giấy pơ-luya để làm đèn. Không hiểu sao thời đó người ta dùng giấy pơ-luya rất nhiều mà chủ yếu để viết thư.

Thời nay tôi không còn nhìn thấy giấy pơ-luya nữa. Trong nhà tôi bây giờ vẫn còn một chiếc đèn ông sao tôi cùng các con tôi làm. Chiếc đèn đã ố vàng theo thời gian và phủ nhiều bụi. Nhưng mỗi khi mò lên cái gác xép để tìm một thứ gì đấy, nhìn thấy chiếc đèn ông sao, tôi lại đứng lặng nhớ về những ngày đẹp đẽ và rung động đã trôi qua.

Thường là khi chúng tôi làm xong chiếc đèn ông sao cũng là lúc bà tôi ra vườn để hái những quả hồng vào dấm. Trong vườn nhà tôi ở quê có một cây hồng trứng. Trải qua một thời gian dài, nhiều cây cối trong vườn được thay thế, nhưng cha tôi vẫn giữ lại cây hồng cho đến khi nó chết cách đây chỉ mươi năm.

Để Trung thu luôn là niềm náo nức của trẻ.

Tôi còn nhớ hình ảnh cuối cùng khi tôi đưa các con tôi về quê đón rằm Trung thu năm đó trùng với ngày nghỉ. Cây hồng đứng im lìm trong vườn. Cả cây chỉ có một quả hồng duy nhất đỏ như một ngọn đèn lồng bé xíu. Tôi cùng các con tôi đã hái quả hồng đó bày vào mâm cỗ Trung thu nhưng không ai nói đến chuyện ăn quả hồng đó.

Những năm trước đó, khi cây hồng còn sai trĩu quả, cách rằm Trung thu mươi ngày, bà tôi bắt đầu hái hồng để dấm. Nếu để hồng chín trên cây sẽ bị bọn chuột hoặc lũ dơi ăn hết hồng chín. Bà tôi lót trấu vào một cái thúng nhỏ rồi nhẹ nhàng xếp từng quả hồng vào đó như xếp trứng. Sau đó phủ một lớp trấu lên và đậy cái thúng dấm hồng bằng những lớp lá chuối khô. Khi bà đi vắng, chúng tôi lại mở trộm thúng xem hồng đã chín chưa.

Và mỗi lần mở ra, màu đỏ của những quả hồng mỗi lần như rực sáng hơn, chúng tôi đưa những ngón tay chạm vào những quả hồng mịn màng căng mọng và tự nhiên nước miếng ứa ra. Một cảm giác ngọt dịu, thanh mát lan tỏa. Có lần bắt được chúng tôi mở thúng hồng dấm, bà tôi bảo, khi những quả hồng đang được dấm là chúng đang ngủ để chín, nếu chúng tôi mở ra sẽ đánh thức chúng dậy và như thế chúng sẽ không chín được.

Không hiểu bằng cách nào mà bà tôi dấm hồng chín đúng ngày rằm Trung thu. Đến buổi chiều ngày rằm, bà tôi bắt đầu mở thúng hồng. Anh em tôi xúm quanh háo hức xem. Khi những tấm lá chuối khô được bỏ ra và lớp trấu được bới hết thì những quả hồng chín đỏ hiện ra. Bà tôi nâng từng quả hồng ra khỏi chiếc thúng và lau từng quả hết sức cẩn thận, rồi đặt chúng lên chiếc mâm đồng. Những quả hồng sau khi được lau sạch bỗng rực sáng lên như những viên ngọc. Cái màu đỏ ấy là màu đỏ lạ lùng. Nó theo tôi đến tận bây giờ như một nỗi ám ảnh huyền ảo.

Năm nào cũng vậy, sau khi lau sạch thúng hồng, bà tôi chọn những quả hồng đẹp nhất xếp vào chiếc đĩa sứ cổ và đặt lên ban thờ thắp hương. Sau đó, bà tôi chọn một chục hồng để chúng tôi mang biếu bà ngoại tôi ở cuối làng. Bây giờ nghĩ lại, tôi thấy ngay cả những năm tháng ấu thơ nhiều thiếu thốn nhưng những quả hồng quyến rũ chúng tôi không phải vì được ăn, mà được sống trong không khí của những ngày chuẩn bị đón rằm Trung thu và đôi khi sự chuẩn bị giống như một nghi lễ.

Đó là ngày bà tôi hái những quả hồng trên cây, là lúc bà tôi lót trấu vào chiếc thúng nhỏ, là lúc bà tôi xếp những quả hồng vào ổ trấu, là lúc vùi trấu lên và phủ những tấm lá chuối khô và đặt thúng hồng dấm ở một nơi sạch sẽ trong nhà, là lúc chúng tôi vụng trộm mở những tấm lá chuối khô ra xem hồng đã chín đến đâu rồi, là lúc bà chúng tôi mở thúng hồng dấm và một màu đỏ huyền ảo hiện ra làm chúng tôi như chết lặng….

Những cây hồng ở quê bây giờ ít đi rất nhiều. Những khu vườn ở quê cũng dần dần thu hẹp bởi nhu cầu nhà ở của con người mỗi ngày một tăng lên. Bây giờ các con tôi đi học xa, nhưng rằm Trung thu năm nào tôi cũng dặn vợ mua một chục hồng trứng. Và vào ngày rằm Trung thu, tôi thường trở về nhà sớm, ngồi với một ly cà phê và ngắm đĩa hồng trứng để trên bàn.

Trong ánh sáng của buổi chiều chiếu qua ô cửa sổ, màu đỏ chín của những quả hồng tỏa sáng như những viên ngọc quí. Và trong tâm tưởng, tôi chầm chậm nhận vào mình ký ức lộng lẫy của những năm tháng ấu thơ đã trôi qua. Và lúc nào cũng vậy, trong tôi lại hiện lên hình ảnh cuối cùng cây hồng trong vườn nhà tôi với vụ quả cuối cùng và với một trái hồng duy nhất chín đỏ như một ngọn đèn không bao giờ tắt trong tâm hồn mình.

Nhà văn Nguyễn Quang Thiều/ cand.com.vn