Tạp chí Hồng Lĩnh số 228 tháng 8 trân trọng giới thiệu tản văn “Sông Trí chảy về đâu” của nhà thơ, Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Tĩnh Trần Nam Phong. 

1. Từ trong huyền thoại

Sông Trí chưa đủ lớn, đủ dài, đủ mê dụ ký ức để sánh đôi cùng Hoành Sơn hùng vĩ. Đó là một con sông bị lịch sử vượt qua với trùng trùng lớp lớp nhân thế. Thời phụ quốc Ngô Tử An phụng mệnh Thập đạo tướng quân Lê Hoàn – vị quân vương bất đắc dĩ mở đầu triều Tiền Lê đem hơn ba vạn quân khai mở độc đạo từ núi Nam Giới tới chân Đèo Ngang. Những anh lính Đại Cồ Việt đầu tiên quê xứ Bắc hồi hộp xuống ngựa khom lưng dè dặt nghiêng chiếc mũ trụ xuống con hói chảy ngang mảnh đất nhỏ hẹp của miền Trung hòng làm vơi đi cơn khát giữa mùa nam cào đang vượng. Hay khi đội quân Tây Sơn ào ạt vượt qua con sông này mùa xuân năm kỷ dậu 1789 mà không cần bắc cầu. Họ ngược chiều gió bấc để làm một trận đồ binh pháp tựa cơn bão lốc thần tốc ngược ra phía Bắc. Tới chân núi Voi, ngọn bấc khan đã hong khô bộ trang phục áo vải của những nghĩa binh lần đầu mặc áo lính. Nhiều anh lương binh ngỡ ngàng chiêm bái đàn voi chiến đang thong thả ăn chuối rừng do dân Tuần Tượng mang đến cống nạp với tất cả sự cuồng mê sức mạnh của giang sơn nơi sơn cùng thủy tận. Họ truyền gọi nhau và còn muôn đời kể cho con cháu nghe về những ông voi của hoàng đế Quang Trung.

Thế nhưng, lịch sử nhiều khi như người đẹp lơ đãng, trễ nãi ngủ quên hàng trăm năm để khi tỉnh dậy cuộc gương lược ai đó đã tươm tất gói ghém và chiếu tỏ dung nhan, đức hạnh bằng những giai thoại, bằng thần kỳ phả lục mê hoặc khói nhang. Đó là trường hợp cung phi vua Trần Duệ Tông, bậc kỳ nữ với bản Kê minh thập sách lưu truyền vạn đại sẽ đề cập trong một bài viết khác. Người ta quên đi phía hạ nguồn sông Trí với rừng đước, rừng bần ngập mặn. Núi Đọ ảo ảnh tuổi thơ tôi bởi câu chuyện về giống người Việt Thường có ngón chân cái choãi ra như tạo hóa đang chơi trò chơi nhào nặn hóa công để ứng nghiệm loài vật đầu tiên biết đứng thẳng bằng hai chân và dùng tay tạo ra lửa thống trị muôn loài. Một trận đại hồng thủy xẩy ra với cuồn cuộn nước từ bể Đông dâng lên, từ thượng nguồn phía Chân Lạp đổ về. Bàn Độ lúc bấy giờ chỉ còn một chóp nón thoi thóp trong khi muôn loài muông thú cùng giống người tìm ra lửa đã đi về phía thủy cung và không bao giờ trở lại. Dĩ nhiên, kể cả tạo hóa cũng có lúc, có cái lơ đãng. Ông ấy đã để sót lại trong nhân gian dăm ba người thuộc giống chân choãi, họ có sứ mệnh thiên di để kể lại cơn đại hồng thủy cải biến đất trời một thuở.

Đôi bờ sông Trí. Ảnh: PV

Trải qua lịch sử hàng ngàn năm, cương thổ đã được phân chia, đất tụ khí và lòng người tụ nghĩa thì phong kiến phương bắc lại lăm le thôn tính nước ta. Cao Biền mang con diều có đôi cánh bùa yểm mỗi khi lượn lờ dọc nước Nam, dày công nhòm ngó miền sơn cước này. Con núi Hoành Sơn từ khối núi Vọng Liệu đổ về mang linh khí của dãy Trường Sơn vọng biển nhiều linh hiển về sau. Cao Biền nhiều đêm vò đầu bứt tai tìm long mạch xứ này để trấn yểm nhưng không thấy. Hắn mật báo về nước để xin vua tăng cường yểm trợ. Nhiều tốp phù thủy không quản sơn lam chướng khí đất này đã cất công sang hợp lực cùng Cao Biền rốt ráo dò tìm vẫn không ra. Một hôm có tên Việt gian lẻn vào nơi đội quân gian tế phương Bắc tá túc. Hắn hiến kế: tìm huyệt phong thủy như coi tướng đàn bà đẹp. Thượng sách coi mắt, hạ sách coi lỗ rốn. Trông nhãn quan chỉ là thứ thiên phát. Trông hạ quan mới thấy địa nhân. Thầy trò hắn ngộ ra rồi nhìn thấy nhãn quan là tảng đá có hình con voi có cái vòi quanh năm dù giữa mùa gió Lào khô khốc vẫn âm ỉ chảy xuống những dòng ngọc nhũ đã hàng triệu năm. Tên phù thủy cao tay ấn huy động trùng trùng tà khí phương Bắc vây lấy một vùng sơn thủy hữu tình mà đánh thốc đánh tháo quay cuồng hơn ba ngày đêm. Kết quả vòi voi trên ngọc thạch bị gãy, thủy ngọc rỉ ra như máu trắng ngót ngàn năm chưa thôi. Hòn đá ở phía bắc vốn được thiên địa sinh ra để trợ lực âm dương cho Đá Voi cũng bị vỡ toác như bị thiên lôi vung tầm sét quá tay. Nay phía Bắc dãy rú Giong vẫn còn tảng đá này. Còn hạ sách tên gian tế nói đến chính là mạch Giếng Vọt bắt nguồn từ Hoành Sơn, đoạn qua dọc đất bán sơn địa có dáng như kỳ con rồng. 

Vâng, đến hôm nay lớp con cháu và bàn dân nước Việt có thể cung kính ngước lên tiền nhân, với trời xanh muôn trượng mà thưa rằng: long mạch mà ông cha chưa từng tiết lộ đó là Sơn Dương - Vũng Áng. Nơi Trường Sơn hạ thủy, nơi thao thiết giấc mơ truyền nhân bao thế hệ.

2. Kết nối mới

Dòng sông phên dậu một thuở dường như chảy ra từ màn sương lịch sử trải mấy ngàn năm. Con sông ngắn chỉ với 26 km, xuất phát từ núi Yên Ngựa, nơi khởi dầu dãy Hoành Sơn huyền thoại chảy qua trung tâm phường Sông Trí mới, nhập nước với sông Quyền, tạo ra lưu vực gần 60 km² rồi đổ ra cửa khẩu Hải Ninh. Các thông số thủy văn cho thấy chỉ trừ dăm ba ngày lũ dốc do mưa lớn, còn lại dòng chảy hiền hòa quanh năm. Phía thượng nguồn sông Trí, người dân thả sen dọc hai bờ sông. Hè đến, sen nở bạt ngàn như thể một cõi chỉ dành riêng cho sen. Sen lên báo hiệu một cuộc sống no đủ, trù phú, bình an đang về. Phường Sông Trí bây giờ hợp nhất từ các đơn vị Hưng Trí, Kỳ Trinh, một bộ phận dân cư Kỳ Lợi thuộc thị xã Kỳ Anh cũ và Kỳ Châu, vùng đất nổi tiếng văn vật một thời “Ăn Bắc, mặc Châu” của huyện Kỳ Anh có lịch sử hơn 180 năm thành lập từ thời vua Minh Mạng.

Dòng chảy ký ức đưa ta về một thuở “Mít non gửi xuống, cá chuồn ngược lên” nói về cảnh giao thương xuôi ngược trên con sông này. Sông đón nước từ hào thành huyện lỵ cũ và góp phần thoát lũ cho vùng đất Kỳ Hoa xuống tận phường mới Hải Ninh. Trong ký ức của P.Gs, tiến sỹ toán học, nhà thơ Lê Quốc Hán năm nay xấp xỉ tuổi tám mươi còn nhớ thuở học trò cùng chúng bạn đi hái củi bên Cồn Cum dọc bờ sông Trí. Vào mùa tháng ba giáp hạt, sim mua nở bạt ngàn hoa tím và hoa dẻ, người dân thường gọi là hoa trập trội thơm lừng trong túi áo học trò. Hương hoa theo chân người đi xa muôn nẻo. Những loài hoa thơm hương ký ức còn nhắc người quê nhớ về một thời khốn khó. Mới đây thôi, quãng những năm 80 thế kỷ trước, huyện nghèo Kỳ Anh phải gánh chịu hàng chục cơn bão lớn nhỏ càn quét từ nhà cửa, gia súc đến hoa màu cùng bao mồ hôi, nước mắt. Năm 1989, hạn hán vắt khô sông ngòi, đồng ruộng mãi đến tháng 10 dương lịch trời vẫn khô rang không có nổi một hạt mưa. Hậu quả, hàng ngàn hộ dân gồng gánh tha phương cầu thực phiêu dạt vào các tỉnh Tây nguyên tìm kế sinh nhai. Thiên tai đã đành một nhẽ, sau những khởi sắc khả quan do công cuộc quật khởi từ thành quả vượt trội về tăng trưởng kinh tế do Khu Kinh tế Vũng Áng mang lại thì vùng đất này lại phải gánh chịu tai ương từ vụ Công ty TNHH một thành viên Formosa gây ra. Đền bù do công ty này chi trả cho các tỉnh miền trung 500 triệu USD trong đó có các địa phương thuộc thị xã Kỳ Anh. Cơn bão Dokasuri cơn bão mạnh nhất trong vòng một thập kỷ mà tâm bão từ Ba Đồn, Quảng Bình đến thị xã Kỳ Anh đã khiến hơn 23.000 ngôi nhà bị tốc mái cùng với ngập lụt nghiêm trọng khiến nhiều trường học, trạm y tế, công trình khác bị hư hại đã lấy đi tất cả. Sông Trí chứng nhân bao cảnh đời, bao nỗi người nơi vùng đất “Ống gió, chảo lửa, túi mưa”. Sông cũng như người, hỏi ai còn nhớ dòng sông tuổi thơ, dòng sông góp phần dệt nên trang sử quê mình.

Vâng, xứ sở này đã chọn Hoành Sơn làm điểm tựa và sông Trí là động mạch chủ hướng về tương lai. Nhiều khi tôi cứ lẩn thẩn mường tượng về một bản đồ phong thủy Kỳ Anh, nơi mà mọi thế núi, hình sông đều đổ về trái tim biển cả, nơi Hòn La - Sơn Dương, Vũng Áng như như tâm thất, tâm nhĩ đang phập phồng nhịp đập thiên niên kỷ mới với bao tiềm năng, khát vọng. Trục phong thủy Núi - Sông - Biển - Cảng cùng vị thế yết hầu bắc nam và ngã ba sang nước bạn Lào và Đông Bắc Thái Lan đã đem lại vị thế đặc biệt cho xứ sở này.

Sau 10 năm thành lập (2015 - 2025 ), thị xã Kỳ Anh có bước phát triển đột phá vượt bậc. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm đạt 11,5%, một con số ấn tượng, bỏ xa tốc độ tăng trưởng của tỉnh Hà Tĩnh (8,3%) và cả nước (khoảng 7%). Bước vào kỷ nguyên mới, công cuộc sáp nhập đưa lại cho phường trung tâm phía Nam tỉnh Hà Tĩnh diện mạo và khí thế mới. Phường Sông Trí có diện tích tự nhiên 69,90 km², dân số 37.314 người. Đảng bộ phường có 58 tổ chức Đảng, với 2.338 đảng viên. Nằm ngay cửa ngõ Khu Kinh tế, Sông Trí vừa mang hơi thở phố thị hiện đại, vừa lưu giữ vẻ đẹp bình yên sơn thủy hữu tình dưới chân dãy Hoành Sơn. Vùng đất này trở thành hậu phương của Khu Kinh tế Vũng Áng và cả Khu Kinh tế Hòn La tỉnh Quảng Trị. Là nơi cung cấp chốn an cư, chăm lo thương mại dịch vụ cho hàng ngàn lao động và chuyên gia từ khắp nơi đổ về. Trường học, bệnh viện, khu vui chơi giải trí lần lượt mọc lên đáp ứng nhu cầu đời sống dân sinh. Nơi đây vừa là trung tâm hành chính, thương mại, dịch vụ, vừa là nơi kết nối những tuyến đường huyết mạch của khu kinh tế, vừa là nhịp cầu đưa vùng đất này kết nối dòng chảy của đất nước.

Đến đây, bạn đọc đã có thể hình dung phần nào con sông một thời biên viễn và diện mạo vùng đất nơi nó chảy qua. Đôi bờ sông từ khi có dự án xây bờ kè đã mang đường nét hiện đại và trẻ trung hơn. Sông sẽ chảy qua những khu đô thị khang trang với những cây cầu kiên cố đêm đêm lung linh ánh đèn. Sông chảy vào ký ức và niềm tin, nối quá khứ, hiện tại và tương lai rộng mở. Chúng ta có quyền tin vào nhân cách và khí chất con người nơi đây, những chủ nhân thực sự của đôi bờ sông Trí. Với vị thế đắc địa và truyền thống hàng trăm năm, mảnh đất này là nơi hội tụ của nhiều lớp cư dân có truyền thống cần cù, nghị lực, đặc biệt có sự bổ sung lao động tay nghề hàng năm từ lớp trẻ. Và một yếu tố không thể thiếu đó là nguồn lực lãnh đạo của địa phương. Được biết, sau sáp nhập, phường Sông Trí đã có sự tập hợp và quy tụ một đội ngũ cán bộ vừa trải qua thời kỳ 10 năm xây dựng và trưởng thành của thị xã Kỳ Anh, vừa có trình độ kỹ năng về quản lý nhà nước. Đây là bộ phận nhân sự vừa lãnh đạo, điều hành, vừa gần dân để phục vụ dân tốt hơn, góp phần đưa mảnh đất nhiều gian khó này trở nên ngày càng tươi đẹp, trù phú.

T.N.P