TÌM TRONG DI SẢN

(Tìm trong di sản, Nguyễn Tùng Lĩnh, Nxb Đại học Vinh, 2023)

Không thể không nhắc lại: Di sản là những sản phẩm văn hóa tinh hoa được sáng tạo và kế thừa trong quá trình phát triển lâu dài của dân tộc, gắn với tự nhiên, với những nhân vật, sự kiện lịch sử, truyền thuyết, tôn giáo, ngôn ngữ, chữ viết, phong tục, tập quán, tri thức dân gian… Đã qua hàng ngàn năm, nay ta không thể thống kê hết được di sản vật thể, phi vật thể đã ra đời, tồn tại trên đất Hà Tĩnh. Từng có rất nhiều người thuộc nhiều thế hệ, nhiều ngành nghề đã cảm xúc, yêu quý, trân trọng di sản văn hóa Hà Tĩnh, dồn tâm huyết, vốn liếng tri thức, tâm huyết điền dã, nghiên cứu: H. L. Breton, Nguyễn Đổng Chi, Vũ Ngọc Khánh, Ninh Viết Giao, Thanh Minh, Thái Kim Đỉnh, Võ Hồng Huy, Lê Trần Sửu, Nguyễn Bân, Hồ Hữu Phước, Vi Phong... làm nên nhiều đề tài khoa học, nhiều tập sách, nhiều bài nghiên cứu văn hóa, với cố gắng cho người hôm nay tiếp nhận vẻ đẹp của gia tài Di sản văn hóa trong dòng chảy văn hóa Hà Tĩnh đặc sắc theo trục thời gian lịch sử.

Tìm trong Di sản của T.S Nguyễn Tùng Lĩnh khiêm tốn nằm trong dòng chảy đó. Tập sách chia làm hai phần. Phần thứ nhất: Truyền thống lịch sử, văn hóa, gồm các bài viết về một số di sản khắc dấu trong văn hóa Hà Tĩnh. Là một người học hành bài bản, phụ trách công tác quản lý văn hóa của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh, Nguyễn Tùng Lĩnh có điều kiện thuận lợi trong đọc, tiếp nhận tri thức ở lĩnh vực văn hóa, đã cho anh một vốn kiến thức về văn hóa và những hiểu biết về di sản văn hóa Hà Tĩnh. Với sự nghiêm túc trong xử lý tư liệu, Nguyễn Tùng Lĩnh đã khảo cứu một cách kỹ lưỡng hệ thống Văn Miếu, Văn Thánh Hà Tĩnh, phong trào Cần Vương và những di tích, chứng tích lịch sử liên quan. Công phu và cẩn thận trong sưu tầm tư liệu, thống kê, đánh giá sự đóng góp của các nhà Nho học khoa bảng Hà Tĩnh dưới triều Nguyễn. Phần thứ nhất dành khá nhiều trang khẳng định thêm các giá trị di sản văn hóa của làng Trường Lưu, đặc biệt là dòng văn chương độc đáo, trữ tình của dòng họ Nguyễn Huy. Ngoài một số bài đậm chất khảo cứu vừa kể, Nguyễn Tùng Lĩnh đưa vào phần này một bài về di tích danh thắng Núi Hồng - Thiên Tượng, từ giọng văn đến nội dung gần như một bút ký văn chương và mấy bài nhẹ nhàng về văn hóa phi vật thể: Tiễn Xuân Ngưu, Tục dựng cây nêu, Chuyện Tết xưa…

Phần thứ hai: Nhân vật - Sự kiện, gồm những bài viết về một số danh nhân nổi tiếng trong lịch sử Hà Tĩnh. Người có sự nghiệp lẫy lừng Hoàng giáp, Thượng thư bộ hộ, Đại tư đồ Nguyễn Nghiễm; bậc phong lưu đại thần đa tài, giỏi văn chương, thơ phú, kiến trúc, hội họa Nguyễn Khản; một Nho gia và danh y có một không hai của Việt Nam Lê Hữu Trác; một cá nhân đặc biệt, một tính cách đặc biệt - kẻ sỹ đất La Sơn Nguyễn Thiếp… Rồi Phạm Khắc Hòe với những dấu ấn trong Quốc khánh năm 1945, Nguyễn Ái Quốc với lựa chọn thời cơ trong Cách mạng tháng Tám năm 1945… Những nhân vật trên đã từng có hàng chục hoặc hơn các bài giới thiệu, nghiên cứu tiểu sử, tính cách, công danh, trước tác của họ. Ngoài những sự kiện lịch sử, những mối quan hệ chính trị, xã hội trực tiếp liên quan đến nhân vật ta từng gặp trong các bài viết của các nhà nghiên cứu đi trước (điều không thể tránh được), Nguyễn Tùng Lĩnh đã biết cách lách giữa cánh rừng tư liệu văn bản, chọn được cho mình một lối đi riêng tránh giẫm lên dấu chân người khác nhờ vào cách lựa chọn ý tưởng, phương pháp tiếp cận và một cách viết khúc chiết.

Tôi nghĩ rằng, những bài viết trong tập “Tìm trong di sản” của Nguyễn Tùng Lĩnh là những hạt “sa thạch” nhỏ trong ngọn núi Di sản Hà Tĩnh đồ sộ, cao ngút, giúp chúng ta suy ngẫm, cảm nhận.

Chắc chắn kho tàng di sản Hà Tĩnh - nguồn cảm xúc không vơi cạn của các nhà địa phương học, của những người yêu quê hương, đất nước, sẽ được khám phá thêm những giá trị mới và giới thiệu nhiều hơn, sâu sắc, sinh động hơn.

                                                           Hà Tĩnh, tháng 10 - 2023

       Đức Ban