Ngã ba Đồng Lộc đã trở thành một địa chỉ đỏ, nơi đây đã trở thành địa danh lịch sử với bao huyền thoại xúc động, với bao tâm tình nhớ thương, với sự linh thiêng và bất tử. Tháng 7 này lên Ngã ba Đồng Lộc trong cái nắng chói chang oi bức của miền đất gió lào cát trắng, trong tiếng sấm âm ỉ cuối chân trời của những cơn dông nén lại. Trên đồi Trọ Voi mà cố nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo đã từng sửng sốt khi nhận ra có 10 cây bạch đàn sót lại sau chiến tranh và ông đã viết trong trường ca Đồng Lộc “Con đường của những vì sao” chương “Khúc hát mười cây xanh”: “Bạch đàn xõa mái tóc xanh - Tôi đi qua cuộc chiến tranh trở về” và “Bạch đàn 10 chị em tôi - Những ngày lửa cháy bom rơi mịt mù”. Cái con số 10 thật ám ảnh và linh thiêng khi chị Yến - Nguyên phó giám đốc ban quản lý khu di tích Ngã ba Đồng Lộc cho tôi biết một chi tiết lạ, một sự trùng hợp ngẫu nhiên mà liêng thiêng: Cứ sắp đến ngày giỗ 10 cô gái Ngã ba Đồng Lộc thì hồ nước gần đó nở đúng 10 bông hoa súng rực rỡ, sắc đỏ đẹp đến ngời ngời. Vâng, tôi khi đứng ở Ngã ba Đồng Lộc bất tử này thì bất chợt một tứ thơ, một câu hỏi độc thoại, đối thoại  nhói lên trong lòng: “Anh tìm gì dưới những bóng thông - Cây đã lên xanh - Trên đồi cỏ mọc - Hố bom đã lấp”. Và tôi đã trở lời như một sự tự vấn với bao day dứt khôn nguôi, với bao hồi tưởng xúc động: “Tôi đi tìm kí ức - Cỏ là lớp ngụy trang cuối cùng của đất - Đất là lớp ngụy trang cuối cùng của người - Đồng đội tôi đất nâu - Đồng đội tôi xương trắng - Làn da sốt rét - Lẫn vào heo may - Cánh tay đã mất - Nối vào thân cây”. Và Đồng Lộc những ngày tháng 7 này bạt ngàn hoa mua và hoa sim tím. Những túi sim đọng mật chắt chiu lọc ra từ bao đá sỏi đất cằn. Một “Hồi ức hoa mua” như một ánh xạ hồi tưởng đưa tôi về những tháng ngày tuổi nhỏ, đó cũng chính là ký ức của 10 cô TNXP khi tuổi đời còn rất trẻ: “Đồng Lộc mang giấc mơ hoa tím - Tuổi thơ em quăng quật gió Lào - Áo cứng khô như bánh đa đem nướng - Những cành mua không bán giữ đời cao”. Ở đây: “Đồi Đồng Lộc chỉ toàn đá sỏi - Con bò già thèm cỏ nhấm vào mưa - Tóc con gái he vàng khét nắng”. Vâng, chính cái vùng đất gian khó ngặt nghèo này đã sinh ra những đứa con mà mẹ đặt tên như những mần xanh hy vọng, những ngời ngời tinh khiết: “Mẹ đặt tên con: Xuân, Xanh, Rạng, Cúc, Tần - Mẹ mơ mướt ngọn rau, mẹ khát khao sữa lúa”.

Đồng Lộc. Ảnh: Minh Chiến

       Tôi nhớ cách đây gần 10 năm tôi về tham dự một trại viết ở khu du lịch sinh thái cách Ngã ba Đồng Lộc vài cây số. Những ngày đó tôi hay nhìn lên vòm trời cao rộng và bất ngờ nhận ra: hình như trời Đồng Lộc xanh hơn, mây trắng nhiều hơn. Những cụm mây xếp thành hình bông huệ trắng, lúc biến thành người lính ôm súng xung phong rồi bỗng tan ra hòa vào thinh không. Ai bảo đằng sau những bụi sim, ngọn cỏ, đồi thông lại không có những tiếng vọng da diết từ lòng đất dõi theo chúng ta. Và tiếng vọng ấy cứ thổn thức day dứt trong tôi: “Chúng tôi những người dưới mộ - Chiến tranh chưa tắt bao giờ - Chiến tranh vẫn còn mọc khói - Trên những mái đầu bạc phơ” và: “Chúng tôi vẫn 10 cô gái - Mười vầng trăng nữ trinh nguyên - Mười bát nhan hương người thắp - Xếp hàng ngang cháy rưng rưng”. Tôi ấp ủ viết một trường ca về Ngã ba Đồng Lộc, tôi muốn tìm một tượng đài trong lòng người: Đó là tượng đài tâm linh với bao huyền thoại linh thiêng mà tôi đã gặp hay được nghe kể lại. Tình cờ đoàn của Báo Quân đội Nhân dân do nhà thơ đại tá Nguyễn Hồng Hà dẫn đầu ghé qua trại viết và rủ tôi cùng viếng 10 cô gái ở Ngã ba Đồng Lộc. Đoàn chúng tôi thắp hương trước mộ 10 cô. Chú lái xe thắp một bó hương to và chia ra cho mọi người. Lạ thay, nén hương của tôi và nhà thơ Nguyễn Hồng Hà có chung con số 13. Nghĩa là chúng tôi thắp 3 cây hương trước linh hương chung sau đó còn 10 cây nhang khác đủ chia đều cho 10 ngôi mộ. Khi đoàn vào thăm nhà bảo tàng tự nhiên có một linh tính nào đó mà tôi và nhà thơ Nguyễn Hồng Hà tách đoàn đi ra hố bom nơi 10 cô gái hy sinh. Bỗng nhiên gặp mấy cháu bé bán hương như đang chờ chúng tôi ở đó. Cả hai cùng thắp hương cắm xuống hố bom và khi ngước lên thì nhận ra tấm bảng cắm bên hố bơm đề dòng chữ: “16 giờ ngày 24 tháng 7 năm 1968 mười cô gái đã hy sinh ở đây”. Bất giác tôi nhìn đồng hồ và sửng sốt không thể tin vào mắt mình nói với nhà thơ Nguyễn Hồng Hà: “Đồng hồ của em chỉ 16 giờ 2 phút” Nghĩa là chúng tôi cắm hương xuống hố bom đúng 16 giờ, Nguyễn Hồng Hà lặng đi, thiêng liêng thật! Anh là tác giả bài thơ nổi tiếng “Chúng tôi đi bốc mộ ở Trường Sơn”. Trại viết lần ấy tôi gặp lại nhà văn Đào Thắng, anh từng là phóng viên báo Quân khu 4 trong những năm chiến tranh đã nhiều lần đến Đồng Lộc viết bài .Trong ký ức anh còn nhớ như in: chị Võ Thị Tần - Tiểu đội trưởng tính rất cởi mở, còn Hồ Thị Cúc tiểu đội phó lặng lẽ ít nói cả hai đều thấp đậm ra dáng chị cả. Cô em út Võ Thị Hà thích chép bài hát vào cuốn sổ màu xanh là hạt nhân văn nghệ của đại đội. Cô Nguyễn Thị Nhỏ ánh mắt đen buồn sâu lắng, gương mặt xinh tươi đôi má luôn ửng hồng. Còn Nguyễn Thị Xuân được phong là hoa khôi Đồng Lộc, Xuân có đôi mắt biết nói với gương mặt đôn hậu, đoan trang với mái tóc đen nhánh muột mà, dài và dày buông thỏng ôm lấy đôi vai đầy đặn tròn căng. Xuân hy sinh trên tóc vẫn kẹp lá thư của người yêu gửi chưa kịp đọc. Và Trần Thị Hường con chim sơn ca của Ngã ba Đồng Lộc tính cách rất dịu dàng, trong nhà bảo tàng còn lưu giữ cuốn sổ tay chép bài hát của chị.

Hướng dẫn viên Vương Thị Thương bên ảnh của bố là Vương Đình Nhỏ

       Lại nhớ lần tôi cùng đoàn văn nghệ sĩ Hà Tĩnh thăm bảo tàng vào đầu sáng nên cả khu nhà còn vắng vẻ. Bước qua cửa, tôi gặp ngay tấm ảnh phá bom của anh hùng Vương Đình Nhỏ nhìn tôi thật ám ảnh. Lát sau tôi thấy cô gái nhỏ nhắn mặc thường phục hướng dẫn viên bảo tàng vào lau mặt kính từng tấm ảnh. Khi cô lau tấm ảnh của anh Vương Đình Nhỏ thì bất chợt như có ai mách bảo tôi đưa máy chụp liền phía sau lưng cô có cả ảnh của liệt sĩ Vương Đình Nhỏ. Lát sau ra hành lang nói chuyện tôi mới biết là Vương Thị Thương con gái út của Vương Đình Nhỏ - một sự trùng hợp kỳ lạ. Trong ký ức của Thương bố Nhỏ đúng là người nhỏ da đen và rất hiền có đôi tay thật tài hoa không những phá bom giỏi loại bom gì cũng phá được mà còn phá bom không ảnh hưởng đến con đường lại cung cấp thuốc nổ cho công binh mở đường san đường.

       Tác giả Yến Thanh một người bạn thơ thân thiết của tôi kể lại chuyện viết bài thơ “Cúc ơi” trong đầm đìa nước mắt. Hôm đó anh ngồi trong vườn cọ bên chiếc hòm không vì chưa tìm thấy Hồ Thị Cúc. Bài thơ như một lời gọi hồn liệt sĩ và trưa hôm sau đồng đội tìm thấy Cúc đang ngồi ở một hầm tròn cách xa nơi 9 cô gái ẩn nấp vài chục mét. Đầu Cúc nón bẹp dí, tay Cúc tựa vào cuốc thi thể còn nguyên vẹn bầm tím 10 đầu ngón tay đầy máu khô có lẽ Cúc đã cào bới trong vô vọng. Mọi người đoán Cúc vốn là người chu đáo hay chăm lo cho mọi người. Ở cương vi tiểu đội phó Cúc chờ cho 9 người xuống hầm trú ẩn còn mình thì không kịp vội chạy vào ngách hầm tròn khét ở vách núi và bị đấp đá vùi lên. Yến Thanh kể: Lần nào về Đồng Lộc thắp hương đến mộ Hồ Thị Cúc thì bó hương cũng cháy bùng lên. Bài thơ không kể về chiến công anh hùng của người liệt sĩ mà chỉ nhắc về kỷ niệm quê hương cùng tiếng gọi hồn của người đã khuất còn vọng lại lay thức đến hôm nay. Bài thơ như một tượng đài bất tử từ tiếng gọi hồn tha thiết “Cúc ơi” và trên mộ các cô ngày ngày những đóa hoa cúc vẫn nở tươi trắng trong vẫn đau đáu nhìn mọi người với một niềm tin bất diệt, các chị vẫn sống mãi tuổi 20 của mình.

Chị Đặng Thị Yến bên mộ liệt sĩ Hồ Thị Cúc

       Ở bảo tàng Đồng Lộc có một người con gái mà mọi người trìu mến gọi thân thương: “Cô gái thứ 11”. Chị là ĐặngThị Yến phó ban quản lý khu di tích Ngã ba Đồng Lộc. Hơn 30 năm chị lặng lẽ đi góp nhặt những lọn tóc, những bức thư những tấm áo dính bụi thời gian của 10 cô gái để lại trước lúc hy sinh. Chị nói: “Kỷ vật của người đã khuất là cả gia tài của tôi”. Có những thời gian gia đình gặp nhiều khó khăn khi chị phải chia tay chồng bởi anh không thông cảm ủng hộ cho công việc của chị vắng nhà thường xuyên đi tìm kỷ vật. Chị và ba đứa con nhỏ về ở tạm trong căn nhà chật hẹp gần cạnh Ngã ba Đồng Lộc. Đến nay các con chị đều đã trường thành và có công việc đàng hoàng. Điều kỳ lạ khi xin việc cho con ai cũng sẵn lòng giúp đỡ, có lần chị gọi qua điện thoại cũng xong. Có lẽ linh hồn các cô phù hộ cho chị - Chị bảo thế! Có lần chị bật khóc khi nhìn thấy chiếc áo nhiều mảnh vá của Hồ Thị Cúc vượt hơn trăm cây số thuyết phục mãi người nhà mới đồng ý để chị đưa chiếc áo về trưng bày ở bảo tàng. Chị rơm rớm nước mắt: “Dường như chiếc áo của Cúc cũng như cuộc đời cô ấy, chiếc áo ố vàng nhăn nheo rất nhiều mảnh vá, tuổi thơ của Cúc là chuỗi ngày đầy nước mắt”. Trước lúc đi đâu xa chị Yến cũng dành thời gian “rửa mặt” cho các cô vào buổi sáng. Chị kể: Có lần chị ôm 10 tấm ảnh các cô lòng trong khung kính ngồi sau chiếc xe của một người bạn đồng nghiệp đi về Ngã ba Đồng Lộc, không may anh lái xe xuống dốc tránh chiếc xe công nông đã va đập vào mô đất ven đường làm lật xe và người bay tung xa. Chị có cảm giác lúc ấy mình bị nhấc bổng lên và thả xuống vệ cỏ vẹn đường. Lạ thay, cả 10 tấm ảnh nguyên vẹn không bị vỡ kính và chị không xây xát chỗ nào. Những ngày giỗ cho các cô đều làm trưa 24/7 nếu chuyển sang ngày khác là các cô báo mộng không vừa lòng. Chị nói: “Tuổi của họ còn rất trẻ cứ ríu rít bên nhau và vẫn hay hơn dỗi phụng phịu thật hồn nhiên”.

       Bạt ngàn thông xanh Đồng Lộc với khu bảo tàng rất nhiều hiện vật trưng bày giá trị, cổng chào mới. Một tháp chuông 7 tầng đã được dựng lên thật kỳ vĩ và thiêng liêng. Tiếng chuông Đồng Lộc ngân vọng âm thanh ôm trọn cả khu di tích, cả tượng đài TNXP toàn quốc cả những liệt sĩ Trung đoàn pháo phòng không Thủ đô pháo 210 bảo vệ Ngã ba Đồng Lộc. Tiếng chuông không dành cho một riêng ai bởi: “Bao xương máu mới làm nên Đồng Lộc” trong bài thơ “Lời thỉnh cầu ở nghĩa trang Đồng Lộc” của nhà thơ Vương Trọng được khắc bia đá cạnh hai cây bồ kết bên mộ 10 cô.

Hà Tĩnh, ngày 14 tháng 07 năm 2023

N.N.P