Trên thế giới có hai cuộc cách mạng đều diễn ra trong mùa thu: Đó là cách  mạng tháng mười Nga và cách mạng tháng tám Việt Nam. Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945 dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã tiếp thu được bài học trực tiếp từ cách mạng tháng Mười, vận dụng đạt kết quả xuất sắc trong cuộc khởi nghĩa dành chính quyền. Đó là kết quả của sự kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh chính trị và đấu tranh vũ trang, giữa phát triển phong trào quần chúng, xây dựng căn cứ địa cách mạng, chuẩn bị lực lượng chính trị và nhạy bén trước thời cơ phát động toàn dân đứng dậy tiến hành tổng khởi nghĩa dành chính quyền. Bác Hồ trong những ngày hoạt động cách mạng ở nước ngoài được báo Nhân Đạo (Pháp) năm 1920 đăng tác phẩm: “Sơ khảo lần thứ nhất những luận cương về các vấn đề dân tộc và thuộc địa” của Lê Nin, Bác rất xúc động, mừng đến phát khóc. Như trong thơ Chế Lan Viên đã viết: “Luận cương đến với Bác Hồ và người đã khóc – Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lê Nin”. Và trong căn phòng vắng lặng với khóe mắt rưng lệ Bác reo lên muốn nói cùng dân tộc ta đang bị áp bức: “Cơm áo là đây hạnh phúc đây rồi” (Người đi tìm hình của nước – Chế Lan Viên) …

Đầu thu tháng Tám này, tôi trở lại thủ đô Hà Nội. Có lẽ mùa thu Hà Nội có một sắc thái riêng, ấn tượng riêng, cung  bậc riêng mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã từng thiết tha ngợi ca với từng giai điệu và gam màu tuyệt đẹp: “Hà nội  mùa thu - Cây cơm  nguội vàng - Cây bàng lá đỏ - Nằm kề bên nhau - Phố xưa nhà cổ - Mái ngói thẫm màu …”. Vâng, những sóng nhà, mái nhà cổ Hà Nội nhấp nhô bao phong rêu quá khứ một thời giờ đây như dạt dào sóng vỗ lại âm vang những ngày mùa thu Cách mạng tháng Tám năm 1945. Tôi trở lại Quảng trường Nhà hát lớn, Bắc Bộ Phủ mà ngỡ như còn nghe nhịp điệu rộn ràng dòng người cuồn cuộn hát vang đổ về đây. Và sắc đỏ lá cờ sao vàng tung bay hồ hởi như nhịp tim của bao người. Nắng thu, nắng mật ong nắng ngọt của ấm áp mê say tràn đầy nhiệt huyết. Tôi vẫn còn nghe âm vang nhịp hát nhịp đi mang theo cả hào khí ngàn năm đất Việt, những con người Việt trong ca khúc“19 tháng 8” của nhạc sĩ Xuân Oanh: “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên một ngày – Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai – 19/8 khi quốc dân căm hờn kêu thét – Tiến lên cùng hô: Mau diệt tan với quân thù chung”. Lời ca cũng là lời hiệu triệu thôi thúc mọi người, dục dã mọi người đứng lên chặt đứt gông xiềng xua tan bóng đêm nô lệ. Sau này, nhạc sỹ Xuân Oanh nhớ lại rằng khi ấy ông như bị cuốn đi trong dòng người xuống đường. Và những giai điệu rộn ràng đầu tiên, những ca từ tung tẩy đầu tiên đã vụt hiện bất ngờ. Ông kịp thời ghi lại khoảnh khắc ấy cũng như nghệ sỹ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản với ống kính thô sơ của mình đã kịp thu vào góc độ tâm hồn lóa sáng những khuôn hình lịch sử ảnh đen trắng. Có lẽ phải sống trong thời điểm ấy, không khí ấy, các nghệ sỹ và nhạc sỹ mới thăng hoa bắt được không khí rộn ràng ngày hội lịch sử của đất nước. Nói như nhà thơ Nguyễn Đình Thi cả đất nước“Rũ bùn, đứng dậy sáng lòa”. Từ trong lầm than nô lệ bị áp bức toàn dân đã đứng dậy làm cuộc cách mạng long trời lở đất. Từ thành thị đến nông thôn – từ miền xuôi lên miền ngược cùng chúng sức đồng lòng. Cờ Đảng, cờ Tổ Quốc tung bay từ ải Nam Quan đến mũi Cà Mau. Ta vẫn còn nghe vang vọng bài hát“Đoàn Vệ quốc quân”cuả nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu đã tạc nên, vẽ nên chân dung hình ảnh người chiến sĩ: “Đoàn Vệ quốc quân một lần ra đi – Toàn thắng vinh quang ghi ngày trở về - Ra đi ra đi bảo tồn sông núi – ra đi, ra đi thà chết  chớ lui”. Từ đội tuyên truyền giải phóng quân Việt Nam với 34 chiến sĩ dưới sự chỉ huy của đại tướng Võ Nguyên Giáp, từ cánh rừng Trần Hưng Đạo, quân đội ta đã trưởng thành nhanh chóng. Nhớ sao hình ảnh một đoàn quân với chiếc mũ vải đính ngôi sao vàng năm cánh, nhịp quân hành rắn rỏi, lớp lớp như sóng triều lên đó là động lực chính làm nòng cốt cho cuộc cách mạng toàn dân. Khí thế “Lên đàng” ấy cho cả quốc dân đồng vọng: “Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng kiếm nguồn tươi sáng – Ta nguyện đồng lòng điểm tô non sông từ nay ra sức anh  hào” trong nhịp hát khúc quân hành cuả nhạc sỹ Lưu Hữu Phước. Rồi “Diệt phát xít” của Nguyễn Đình Thị,“Tiến quân ca” của Văn Cao,“Du kích ca” của Đỗ Nhuận … đã tạo ra một bản hòa ca âm vang giai điệu của Cách mạng tháng Tám với nhịp bước cùng nhau “Đi  hồng binh”: “Cùng nhau đi  hồng binh – đồng tâm đều bước – đừng cho quân thù thoát – ta quyết chí hy sinh ...”

Cách mạng tháng Tám là mốc son chói lọi trong lịch sử giữ nước và dựng nước của dân tộc ta, sinh ra nhà nước dân chủ đầu tiên ở Đông – Nam Á làm thay đổi cuộc đời biết bao người. Với sức mạnh chuyển đổi to lớn, cuộc tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 còn là nguồn cảm hứng thi ca dào dạt với  khí thế cuộn trào: “Bắc Trung Nam khắp ba miền – Đứng lên khởi nghĩa chính quyền về tay”(Tố Hữu). Và từ đó bắt đầu mở ra một nguồn mạch mới cho văn học nước nhà khơi dậy từ khởi nguồn mùa thu cách mạng. Từ sự vỡ òa niềm vui:“Ngực lép bốn nghìn năm - trưa nay cơn gió mạnh - thổi  phồng lên. Tim bỗng hóa mặt trời” (Huế tháng tám – Tố Hữu). Lần đầu tiên hình ảnh Bác Hồ xuất hiện thật vĩ đại và gần gũi biết bao: “Hồ Chí Minh - Hỡi ngọn đuốc thiêng liêng - Trên đầu ta ngọn cờ dân tộc - Trăm thế kỷ trăm tên người: Ái Quốc -  Bạn muôn đời của thế giới đau thương” (Hồ Chí Minh – Tố Hữu). Tráng ca “Ngọn quốc kỳ” đầy chất hào sảng của nhà thơ Xuân Diệu: “Gió bay đi mà nhà cũng bay theo – Đưa tin mới khắp trên trời nước việt – Hoa cô đơn mà núi sông cũng biết - Cờ Việt Nam oanh liệt gió mừng bay”. Chính khi thế cách mạng đã truyền cho nhà thơ cảm xúc mới mẻ và mãnh liệt. Lá cờ đỏ sao vàng chính là hình ảnh một nước Việt Nam mới, là ánh sáng của non sông trong kỷ nguyên độc lập tự do, là khát vọng ấm no cho hạnh phúc của dân nghèo. Đó cũng là tính chất của cuộc cách mạng là sự vùng lên của những người cần lao đã được Đảng giác ngộ: “Cuộc khởi nghĩa phá tan đời nô bộc - Lần đầu tiên theo cờ đỏ sao vàng” (Ngọn quốc kỳ - Xuân Diệu).

“Tháng tám – mùa thu xanh thắm  - Mây nhởn nhơ bay hôm nay trời đẹp lắm – Mây của ta trời thắm của ta” (Tố Hữu). Tháng tám về trong sắc trời thu hòa lẫn tươi thắm thêm sắc lúa non tơ đang thì con gái. Một sức sống tròn căng. Ta như được nghe cả mạch đất rì rào về cội nguồn xứ sở. Trở lại Tân Trào những ngày này tôi lại càng bồi hồi khi nhớ lại những ký ức không thể nào quên năm tháng ấy khi đứng giữa thủ đô gió ngàn, thủ đô kháng chiến. Đây là cái nôi của cách mạng Việt Nam là “Thánh địa” an toàn của Đảng và nhà nước trong những ngày đầu cách mạng. Tại đây, ngày 16/8/1945, đã diễn ra Quốc dân đại hội ở ngôi đình Hồng Thái. Cây  đa Tân Trào là địa điểm làm lễ xuất quân của đội quân giải phóng tiến về Hà nội giải phóng thủ đô. Tôi hình dung ra trong mái đình lịch sử này giữa những hàng cột đơn sơ bốn phía lộng gió rừng cây đại ngàn là tập hợp những người con ưu tú của khắp cả nước về đây để bầu ra Ủy ban nhân dân kháng chiến do Hồ Chủ Tịch đứng đầu là linh hồn cho cuộc cách mạng thần kỳ. Cây đa Tân Trào vẫn uy nghi như một chứng nhân lịch sử với bộ rễ cường tráng gân guốc mà biết bao gần gũi thân quen như những cây đa, bến nước sân đình làm nên chân dung hồn cốt Việt. Và tôi liên tưởng đến một hình ảnh rất dung dị mà sâu sắc: “Tán cây xòe ra đến đâu – Rễ cây mọc chùm đến đó” – Từ cội nguồn lịch sử bốn ngàn năm đã quy tụ đã chắt lọc đã trưởng thành lớn dậy để chứng tỏ một  nội lực với sức sống vô biên. Và sáng thu này tôi nghe trong tiếng gió rì rào xanh mướt của tán cây tán lá của“Tiếng suối trong như tiếng hát xa …” lại càng nhớ hình ảnh vị lãnh tụ “Cha già” của dân tộc. Mỗi ngọn cỏ và cành cây ở đây đều in bóng dáng bước chân của Người với một tâm hồn thi nhân dào dạt. Nhớ sao hình ảnh người nhạc trưởng đi dép lốp cao su bình dị đứng bắt nhịp bài hát “kết đoàn”. Đó cũng là người thuyền trưởng lái con thuyền cách mạng vượt qua bao sóng gió đến bến bờ vinh quang. Đó cũng chính là người nhạc trưởng đã bắt nhịp cho bản giao hưởng.“Bài ca cách mạng tháng tám” với bao cung  bậc huy hoàng. Âm vang những ngày ấy đang kết nối lan tỏa sức mạnh cho những ngày hôm nay từ mạch nguồn cách mạng mùa thu Tháng 8…                                                                                                       

  N.H