Kỷ niệm 110 năm ngày sinh Đồng chí Lý Tự Trọng - Người đoàn viên thanh niên Cộng sản đầu tiên (20/10/1914 - 20/10/2024). Tạp chí Hồng Lĩnh số 218 tháng 10/2024 trân trọng giới thiệu bài viết “Lý Tự Trọng - Người đoàn viên Cộng sản trẻ tuổi” của tác giả Nguyễn Trí Sơn
Lý Tự Trọng - Người đoàn viên thanh niên Cộng sản đầu tiên được Bác Hồ kính yêu đặt tên, dìu dắt, giáo dục từ tuổi thiếu niên đã nêu cao khí tiết cách mạng, chịu đựng mọi cực hình tra tấn của kẻ thù quyết không khai báo nửa lời để bảo vệ cơ sở cách mạng, bảo vệ đồng chí, đồng bào. Đặc biệt trước tòa án thực dân Pháp, Lý Tự Trọng đã hiên ngang tuyên bố“Con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác”.
Lý Tự Trọng tên thật là Lê Hữu Trọng, Lê Văn Trọng, sinh ngày 20 tháng 10 năm 1914 tại bản Mạy, tỉnh Nakhophannom, vương quốc Thái Lan trong gia đình có truyền thống yêu nước. Gia đình hai bên nội ngoại đều tham gia nghĩa quân Phan Đình Phùng vào những năm cuối thế kỷ XIX. Thân sinh là ông Lê Hữu Đài, quê xã Việt Xuyên, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh, nuôi chí lớn “thà chết chứ không chịu nhục mất nước”. Gặp lúc xã tắc lâm nguy, dân tình khốn đốn vì sự xâm lược, đàn áp của thực dân phong kiến, ông đã cùng họ hàng, những người cùng chí hướng rời quê hương sang Thái Lan sinh sống và tham gia Hội Quang phục, lập các “trại cày” trước để mưu sinh, sau là tạo vốn cho Hội dưới sự hướng dẫn của những nhân sĩ yêu nước như: Đặng Thúc Hứa, Đặng Thúc Kính… Tại đây, ông Lê Hữu Đài và bà Nguyễn Thị Sờm, quê huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh quen nhau và cùng giúp nhau trong công việc sản xuất rồi sớm nên duyên vợ chồng. Năm 1914, ông bà hạ sinh con trai đầu lòng, đặt tên là Lê Hữu Trọng. Năm 7 tuổi Lý Tự Trọng tham gia học tập tại Trường sơ học của cụ Tú Đặng. Tuy ít tuổi nhất lớp nhưng rất chăm chỉ học Hán văn, lao động, sớm hiểu được nỗi khổ cực của nhân dân ta dưới chế độ thực dân phong kiến.
Năm 1925, “Hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí” thành lập ở Quảng Châu - Trung Quốc. Mục đích của Hội là chuẩn bị các điều kiện để tiến tới thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. Cuối năm 1926, Lê Hữu Trọng được tổ chức Hội chọn sang Quảng Châu học tập và được Bác Hồ (lúc đó mang tên Nguyễn Ái Quốc) trực tiếp đưa vào nhóm “Thiếu niên tiền phong Việt Nam”, một tổ chức thanh thiếu niên Cộng sản đầu tiên của cách mạng Việt Nam và được Bác đặt cho tên là Lý Tự Trọng (cùng họ với Lý Thụy - tên gọi bí mật của Bác Hồ lúc bấy giờ). Lý Tự Trọng và các thành viên nhóm “Thiếu niên tiền phong Việt Nam” được các đồng chí trong Tổng bộ hướng dẫn và hiểu được tại sao phải làm cách mạng đánh thực dân Pháp, vì sao phải lập Hội? chủ nghĩa Cộng sản là gì?. Sau đó Lý Tự Trọng được Bác Hồ giới thiệu vào học Tiểu học tại Đại học Trung Sơn ở Quảng Châu. Sau một thời gian ngắn, Lý Tự Trọng đã thông thạo tiếng Trung và được cử làm liên lạc cho Tổng bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí Hội ở Quảng Châu. Vốn thông minh hoạt bát, mưu trí gan dạ, Lý Tự Trọng đã góp phần tích cực vào việc liên lạc giữa Tổng bộ với đảng bạn và cán bộ Việt Nam đang hoạt động tại Trung Quốc, đồng thời tổ chức việc chuyển thư từ, tài liệu của Đảng về nước.
Đến giữa năm 1929, tình hình cách mạng Việt Nam đã có những chuyển biến mới. Các tổ chức cộng sản ở Việt Nam lần lượt ra đời. Lý Tự Trọng được cử về nước hoạt động tại Sài Gòn - Chợ Lớn, đảm nhận nhiệm vụ liên lạc cho Xứ ủy Nam Kỳ; đồng thời Lý Tự Trọng được giao nhiệm vụ đặc biệt, vận động tập hợp thanh niên trong các nhà máy, trường học để thành lập Đoàn thanh niên Cộng sản. Mặc dầu công việc hết sức nguy hiểm, bọn mật thám suốt ngày lùng sục, nhưng nhờ tài trí thông minh, nhanh nhẹn hoạt bát, cho nên Lý Tự Trọng đã vượt qua tất cả và hoàn thành mọi nhiệm vụ. Nhân kỷ niệm một năm cuộc khởi nghĩa Yên Bái, Xứ ủy Nam Kỳ quyết định tổ chức đợt tuyên truyền tố cáo tội ác của thực dân Pháp và kêu gọi nhân dân đứng lên đấu tranh. Ngày mồng 08 tháng 02 năm 1931, lúc bà con tập trung rất đông để xem bóng đá ở sân vận động Sài Gòn, các chiến sỹ cách mạng đã tổ chức cuộc mít tinh chớp nhoáng, với cờ đỏ búa liềm giương cao. Một đồng chí đứng lên diễn thuyết kêu gọi nhân dân đánh đuổi thực dân Pháp. Giữa lúc ấy, tên mật thám Pháp Lơ - gơ - răng và bọn cảnh binh đi cùng đã ập tới. Không còn cách nào khác để cứu đồng chí mình, Lý Tự Trọng đã rút súng bắn chết tên mật thám cứu thoát đồng chí diễn thuyết. Bị vây hãm ráo riết, Lý Tự Trọng đã bị bắt. Thực dân Pháp đưa anh về giam ở bốt Ca-ti-na và tra tấn. Anh nói là việc anh bắn tên mật thám Pháp là do một người lạ mặt cho anh tiền và đưa súng bảo anh bắn. Địch đem tất cả những người bị bắt sắp hàng trên sân bốt, đưa Lý Tự Trọng ra nhận mặt, anh nhìn qua một lượt rồi lắc đầu nói: Người ấy không có ở đây.
Nơi an nghỉ của Anh hùng Lý Tự Trọng. Địa chỉ “đỏ” giáo dục truyền thống yêu nước, lý tưởng cách mạng cho tuổi trẻ Việt Nam. Ảnh: PV
Một tên phản bội khai tên anh là “Trọng con” và đang làm công tác liên lạc quan trọng. Bọn giặc mừng quýnh tưởng phen này nắm chắc đến nơi tất cả những đầu mối bí mật của phong trào cách mạng. Đích thân Chánh mật thám Nam Kỳ là Na-đô đến hỏi cung Lý Tự Trọng. Tất cả bọn hung ác ở Sài Gòn đều giở hết tài tra tấn và dụ dỗ. Cả bọn chủ bót Bô-lô ở Chợ Lớn có tiếng là khát máu cũng được đưa đến tra tấn Lý Tự Trọng. Chúng trói tay anh rút lên xà nhà, cho anh đi “tàu bay”. Dã man nhất, có lần chúng chụp một mũ sắt lên đầu anh, thứ mũ sắt có bắt đinh ốc đặc biệt, cứ xoáy đinh ốc là mũ kẹp chặt lấy thái dương, chúng kẹp đến nỗi mắt anh từ từ lồi ra mà anh vẫn thản thiên chịu đựng. Chúng áp dụng nhiều đòn tra tấn khác nhưng với anh tất cả đều vô hiệu. Giam cầm tra tấn ở khám lớn Sài Gòn một thời gian không thu được kết quả, bọn chúng đưa anh ra xử án. Run sợ trước phong trào cách mạng, thực dân Pháp đã mở phiên tòa đại hình để xử tử hình một chiến sỹ cộng sản Việt Nam chưa đầy 18 tuổi. Đứng trước cái chết, Lý Tự Trọng không hề run sợ, anh đã chủ động biến phiên tòa của đế quốc thành diễn đàn của người cộng sản. Khi luật sư bào chữa xin bọn thực dân “mở lượng khoan hồng” vì Lý Tự Trọng chưa đến tuổi trưởng thành, “hành động thiếu suy nghĩ”, anh đã gạt phắt đi và dõng dạc nói: “Tôi hành động có suy nghĩ, tôi hiểu việc tôi làm, tôi làm vì mục đích cách mạng. Tôi chưa đến tuổi trưởng thành thật, nhưng tôi đã đủ trí khôn để hiểu con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác”. Khi Bộ trưởng bộ thuộc địa Pháp trực tiếp gặp Lý Tự Trọng và thốt ra những giọng điệu nhân đạo sặc mùi thực dân “Tuổi thanh niên ngông cuồng, nước Pháp sẵn sàng tha thứ cho anh. Đối với những người thông minh, Chính phủ bao giờ cũng nâng đỡ chỉ cần anh thật thà hối cải. Nếu muốn anh có thể sang Pháp học để trở về giúp đất nước, tha hồ quyền cao chức trọng, vợ đẹp con khôn, ăn mặc sung sướng”. Đáp lại giọng giả nhân giả nghĩa đó của Bộ trưởng thuộc địa Pháp, Lý Tự Trọng đã dõng dạc quát vào mặt hắn “Ta sinh ra không phải để ăn thứ cơm ấy”.
Trong những ngày cuối cùng ở xà lim án chém, Lý Tự Trọng vẫn lạc quan yêu đời, tin tưởng vào thắng lợi của cách mạng. Thực dân Pháp đã không dám xử chém công khai Lý Tự Trọng. Lợi dụng lúc nửa đêm về sáng ngày 21 tháng 11 năm 1931, bọn chúng đã hèn hạ dựng máy chém ở ngay khám lớn Sài Gòn hòng giết anh trong im lặng; nhưng tấm gương đấu tranh kiên cường anh dũng và những tiếng hô của anh: “Đả đảo thực dân Pháp”, “Đảng cộng sản Đông Dương muôn năm”, “Cách mạng Việt Nam thành công muôn năm” đã cổ vũ mạnh mẽ, tạo một làn sóng căm phẫn phản đối tội ác của thực dân Pháp đối với tù nhân trong khám lớn Sài Gòn. Lý Tự Trọng đã hiên ngang bước lên máy chém, hát vang bài Quốc tế ca. Tinh thần cách mạng bất khuất của anh hùng trẻ tuổi Lý Tự Trọng đã làm cho kẻ thù vô cùng khiếp sợ, đã động viên cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng trong cả nước lúc bấy giờ. Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Lý Tự Trọng tuy ngắn ngủi nhưng đã nêu một tấm gương chói lọi cho các thế hệ thanh niên noi theo. Hình ảnh và chí khí người thanh niên Lý Tự Trọng đã trở thành biểu tượng sáng ngời hết sức thiêng liêng, cao đẹp trong lòng các thế hệ đoàn viên thanh niên Việt Nam. Câu nói của anh “Con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng” đã trở thành lý tưởng sống và vũ khí chiến đấu, kim chỉ nam hành động của thanh niên Việt Nam qua mọi thời kỳ cách mạng.
Sau gần 80 năm anh nằm dưới lòng đất Sài Gòn, ngày 26/4/2011 hài cốt của anh đã được tìm thấy tại công viên Lê Thị Riêng, quận 10, TP Hồ Chí Minh và đúng dịp kỷ niệm 36 năm, ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/2011), hài cốt và những di vật của anh đã được đưa về quê nhà và tổ chức trọng thể lễ an táng theo nghi thức Nhà nước. Hiện nay phần mộ của anh là một trong các hạng mục quan trọng của khu tưởng niệm và đã được xếp hạng di tích quốc gia năm 2014. Trước khi xây dựng khu tưởng niệm Lý Tự Trọng, tại quê nhà đã có nhà thờ Lý Tự Trọng và hai cụ thân sinh của anh. Nhà thờ này do dòng họ Lê Hữu và chính quyền địa phương xây dựng từ những năm 90 của thế kỷ XX và đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh công nhận và xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2004. Viết về Lý Tự Trọng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có bài rất sâu sắc đăng trên báo Nhân dân số 3649, ngày 26/3/1964, với bút danh là “CHIẾN SĨ” có tiêu đề “Thanh niên Anh hùng Lý Tự Trọng” ca ngợi phẩm chất cao đẹp, khí phách anh hùng và sự hy sinh anh dũng của Lý Tự Trọng. Đồng thời kêu gọi các thế hệ thanh niên ra sức học tập, tu dưỡng đạo đức và noi gương Lý Tự Trọng, để xứng đáng là thế hệ thanh niên XHCN và Cộng sản chủ nghĩa. Đánh giá về anh Lý Tự Trọng, trong lời Huấn thị tại lễ kỷ niệm 35 năm ngày thành lập Đoàn Thanh niên, 26/3/1966, Bác Hồ kính yêu đã từng nói:
“…Năm 1925, Hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí thành lập, nhằm chuẩn bị điều kiện để tổ chức Đảng Cộng sản Việt Nam. Ngay sau khi thành lập, Hội đã lo đến việc tổ chức và lãnh đạo đoàn thể riêng của thanh niên cách mạng. Hội đã chọn tám em Việt kiều ở Xiêm đưa sang Quảng Châu để bồi dưỡng hạt nhân của Đoàn Thanh niên sau này. Trong số các em đó có Lý Tự Trọng, về sau là đoàn viên đầu tiên của Đoàn thanh niên Cộng sản nước ta, cũng là người cộng sản đã oanh liệt đấu tranh đến hơi thở cuối cùng cho Đảng, cho sự nghiệp cách mạng. Từ đó đến nay, có nhiều đoàn viên, thanh niên noi gương chói lọi của Lý Tự Trọng đã dũng cảm hy sinh vì Tổ quốc, vì nhân dân, vì chủ nghĩa cộng sản. Như các liệt sĩ Võ Thị Sáu, Nguyễn Văn Trỗi, Nguyễn Viết Xuân và nhiều liệt sĩ khác…”.
Để tri ân sự hy sinh anh dũng của anh, thể theo nguyện vọng của tuổi trẻ cả nước; Trung ương Đoàn TNCSHCM và UBND tỉnh Hà Tĩnh đã đầu tư xây dựng khu tưởng niệm Anh hùng Liệt sỹ Lý Tự Trọng tại xã Việt Xuyên, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Khu tưởng niệm được xây dựng quy mô lớn có diện tích trên 4 ha, với nhiều hạng mục công trình như: Đài tưởng niệm và khu mộ Lý Tự Trọng, nhà tưởng niệm, nhà tả hữu vu, nhà văn hóa... Đây là nơi thường xuyên tổ chức các hoạt động tưởng niệm người Đoàn viên thanh niên cộng sản đầu tiên Lý Tự Trọng ngay chính trên quê hương của anh, với các hoạt động như dâng hương hoa tại phần mộ, mít tinh, trưng bày truyền thống lịch sử Đoàn thanh niên, các sinh hoạt vui chơi giải trí nhân các ngày lễ trọng đại của đất nước và quê hương Hà Tĩnh, mà nội dung xuyên suốt là tấm gương hy sinh anh dũng khi tuổi đời còn rất trẻ của Anh hùng Lý Tự Trọng. Hiện nay khu tưởng niệm và phần mộ Lý Tự Trọng đã trở thành địa chỉ đỏ của lớp lớp các thế hệ thanh niên Việt Nam trong hành trình xây dựng và bảo vệ quê hương đất nước Việt Nam./.
N.T.S