TIẾNG VE Ở NGHĨA TRANG TRƯỜNG SƠN

Kêu sớm, kêu chiều, kêu cả hoàng hôn

Kêu bồ đề xanh, kêu tượng đài trắng

Kêu buốt lá kim trên cây mọc thẳng

Tiếng kêu nhức nhức Trường Sơn

Ve kêu mất - còn

Tiếng kèn chiêu tập

Ve kêu mỏi mòn

Nhắc thời máu ứa

"Về chưa… về chưa?"

"Về chưa… về chưa?"

Cũng đành nhắc lại

Với mồ không tên và mộ có tên

"Về chưa… về chưa?"

Cũng đành nhắc mãi

Gọi hồn rừng sâu thăm thẳm lạnh lùng

Nén hương cháy lên thành đuốc bùng bùng

Ve kêu như lửa trùng trùng ngọn sông…

                                                            Nguyễn Hữu Quý

Lời bình:

Nhà thơ quân đội đại tá Nguyễn Hữu Quý là một người lính Trường Sơn, ông có nhiều bài thơ hay viết về người lính. Bài thơ “Tiếng ve kêu ở Trường Sơn” có một tứ thơ khá độc đáo và xúc động. Một hợp âm, một tiếng lòng, một tiếng vọng tất cả hòa tấu thành một cung trầm da diết. Tiếng ve cũng là một âm thanh ắng ỏi, bồn chồn nhất là tiếng ve ở nghĩa trang Trường Sơn như một hồi âm có bao cung bậc, bao hồi tưởng, bao day dứt. Tôi lại nhớ đến một câu thơ rất tài hoa của nhà thơ Phạm Tiến Duật cũng là một người lính Trường Sơn: “Ve vẫn kêu úp mặt vào cây”; hay câu thơ tươi trẻ hồ hởi của cậu lính trẻ Hoàng Nhuận Cầm: “Vào mặt trận khi mùa ve đang kêu”. Ve gắn với bao kí ức tuổi thơ và tiếng ve ở rừng Trường Sơn có lúc sắc như cật nứa tùy hoàn cảnh và tâm trạng. Cấu trúc của bài thơ có những câu thơ dài ngắn, với nhịp điệu lặp lại nhiều âm tiết tạo ra một bè trầm cao thấp hợp với tâm trạng của con người chập chờn cao thấp. Nhà thơ bắt đầu từ động từ “kêu”, kêu là cả tiếng lòng thảng thốt là bao thổn thức với tiết tấu dồn dập tạo ra bao dư vang vọng: “Kêu sớm, kêu chiều, kêu cả hoàng hôn”. Đó là tiếng vọng thời gian, thời khắc. Nhưng chuyển sang cung bậc sắc thái khác: “Kêu bồ đề xanh, kêu tượng đài trắng - Kêu buốt lá kim trên cây mọc thẳng - Tiếng kêu nhức nhức Trường Sơn” thì đã là tiếng lòng day dứt. Từ âm thanh đến màu sắc đến “nhức nhức” những điệp khúc ấy cứ xoáy vào lòng người cứ vây bủa  không dứt.

Nghĩa trang Trường Sơn (Ảnh: St)

Tiếng ve như một âm bản bằng âm thanh kết nối những kí ức đã qua những nổi đau đã mất. Nhịp điệu thơ bổng ngắt quãng ngắn lại như bước đi sững lại để chầm chậm tìm về kí ức chiến trường một thời khói lửa với những đồng đội đã ngã xuống: “Ve kêu mất – còn - Tiếng kèn chiêu tập - Ve kêu mỏi mòn - Nhắc thời máu ứa”. Tiếng ve ngẹn thắt như tiếng kèn “chiêu hồn tử sĩ”, như tiếng nghẹn  nấc “mất – còn”. Ở đây nhà thơ chiến sĩ đang bước đi theo nhịp điệu tiếng ve, bước đi trong hồi tưởng những mấp vô đá, những uốn khúc suối, những cao thấp cây rừng, những chập chùng nỗi nhớ thương. Và chỉ có tiếng ve cùng đồng hành cùng hòa điệu: “Về chưa… về chưa? - Về chưa… về chưa?". Và câu hỏi xoáy lòng: “Cũng đành nhắc lại - Với mồ không tên và mộ có tên”. Ta chú ý nhịp thơ “mồ” như trải ra và “mộ” như lắng lại. Chỉ một thay đổi nhỏ mà tạo ra một không gian bao trăn trở bao thương nhớ bao thổn thức lòng người. Trong nghĩa trang Trường Sơn có mồ có tên và mộ không tên nằm kề bên nhau để nhắc lại: “Về chưa… về chưa?” đã tạo ra một âm điệu níu kéo dằng dịt qua tiếng ve cũng là một tiếng lòng day dứt: “Cũng đành nhắc mãi - Gọi hồn rừng sâu thăm thẳm lạnh lùng”. Nếu ví bài thơ như một khúc hòa ca trầm buồng sâu lắng thì đây là một âm trầm sâu thẳm nhất như hình dung một nén hương cong dấu hỏi đã cháy gần hết thì bổng bất ngờ: “Nén hương cháy lên thành đuốc bùng bùng - Ve kêu như lửa trùng trùng ngọn sông…” Tạo ra một cao trào mới, một âm thanh mới, một cộng hưởng mới mà dàn nhạc ve đã tấu lên giữa nghĩa trang Trường Sơn không còn buồn tẻ và đơn điệu.

  N.N.P