18-08-2020 - 08:07

Tản văn Chợ cá làng tôi của nhà thơ Nguyễn Ngọc Phú

Mẹ tôi là người gắn bó với chợ cá ngay từ nhỏ. Cả đời bà là cái gánh cá trên vai và đôi chân “chạy cá tươi”. Nghĩa là phải chạy nhanh, bán nhanh không thì cá sẽ ươn và mất giá…..

   Tôi nhớ ngày tôi còn nhỏ, mẹ thường rủ các bà, các chị trong xóm lập hội chợ cá “buôn có bạn, bán có phường” để vượt  dốc yên  ngựa trên núi Bằng Sơn chạy tắt lên chợ huyện. Khúc yên  ngựa ấy cây cối rậm rạp lại còn có kẻ cướp nữa. Chúng phục sẵn trong bụi khi thấy dân buôn cá đi  lẻ thì ngang nhiên xông ra cướp. Phường  cá của mẹ tôi đi theo nhóm vì thế thấy động là các bà, các mẹ lấy đòn gánh làm vũ khí chống lại . Cái đòn gánh thật dẻo dai nhẵn bóng mồ hôi người, bây giờ mẹ tôi vẫn gác trên gác bếp  nhuộm đen bồ hóng như giữ lại vật kỷ niệm với cuộc đời chạy chợ cá của bà. Dân buôn cá thời ấy thường bán dôi ra như 10 con thì họ đếm cho 12 con gọi là chục chẵn, còn  10 con mới là chục  trụi. Cái phần dôi ra chẳng là bao nhưng thừa một chút vui  bụng cho cả người bán và người mua. Sau này lớp con cháu không gánh  gồng mà dùng phương tiện khá thông dụng là chiếc xe đạp để dễ đi vào các ngõ ngách, xóm thôn đến tận từng nhà.    
   Chợ cá quê tôi gọi là chợ  Gò, họp ngay trên gò cá. Thuyền về từ 3 - 4 giờ sáng cập bến là cá tươi được đưa lên gò, khách mua người bán thường dùng đèn để soi . Những mớ cá còn tươi roi rói, những con mực hai mắt như còn nhóng nhánh chấp chới, kẻ bán, người  mua trao nhau cá tươi, tiền tươi. Các ngư phủ nhìn thành quả lao động của mình thật hài lòng rít thuốc và niềm vui của họ được nhân lên khi  loáng một cái chợ cá đã họp xong tản về các nơi. Chứng tỏ những mẻ cá  đêm qua thật ngon, bán được giá. Lại có những chợ cá họp tạm gọi là chợ Đón. Nghĩa là một nhóm  người tụ tập nơi một vệ đường nào đó có bóng mát cây xanh, họ dựng tạm lên một cái  lều tre, lợp tranh và quạt cá nướng bán cho khách đi đường qua lại. Những mẻ cá nướng còn hôi hổi , rin rỉn  mỡ bóng loáng thật thơm trong ngọn gió đồng quê kích thích còn tì, con vị lắm lại được gói vào lá chuối vườn thật bắt mắt. Các dòng cá cứ thế theo xe máy lên chợ tỉnh, chợ huyện ( chợ xa) còn xe đạp thì “ chảy” vào các thôn, các xóm như kiểu chợ làng. Chợ cá cứ thế “di động” chuyển chổ neo đậu lại những nơi  cần bán rồi lại nhổ sào di chuyển đến nơi khác. Có một điều lạ chợ cá ít khi nói thách, họ cứ ước lượng và ra giá theo mớ, theo con (nếu cá to). Còn với cá nướng thì có thể  đủng đỉnh cà kê  . .

Chợ cá ( Tranh: Trà My)

    Lan man chợ cá nhiều khi tôi nghĩ đến đời chợ và đời người. Có những con người số phận gắn với chợ cá chỉ bán một hoặc hai lọai hải sản riêng biệt . Ví như có bà Chắt Bảy chuyên bán tôm biển từ tôm hùm đặc sản đến tôm tít, tôm đáy có sọc như ngựa vằn. Các ngư phủ đánh bắt được tôm ngoài biển hay tôm đóng đáy trên sông đổ ra cửa lạch biển đều bán riêng cho bà. Bà ngồi một vị trí từ tháng này qua năm khác, định vị đời mình ở đó. Bao  lớp tôm qua tay bà và chỉ có bà bằng độ   mẫn cảm kinh nghiệm của mình xác định nhanh chóng chất lượng và ngư  trường đánh bắt  các loại tôm này. Trên tường nhà bà treo rất nhiều  vỏ tôm hùm luộc đỏ au, có con to phải vài kí mà ngư phủ lặn xuống bắt ở rạn đá. Bức tường như một bảo tàng tôm, còn tuổi tác của bà càng ngày càng đi thụt lùi, lưng bà ngày càng võng xuống cong ... như tôm. Rồi đến đời con gái của bà cũng chỉ buôn tôm và cũng chỉ ngồi ở vị trí đó của mẹ. Những con tôm có số phận búng giật thót mình thì đời người bán tôm cũng thom thót búng tanh tách có khi dựng râu tôm hệt như một ăng  - ten  để “đo nhiệt” giá cả của hải sản và của cả đời thường. Lại có người chuyên buôn mực và họ hiểu được cặn kẻ các mánh khóe của những người ở các vùng quê khác đến mua mực ở chợ  cá này để rồi lại tiếp tục buôn mực. Họ mua hàng thật của chợ cá sau đó về gia công thành hàng nhái đưa đến các vùng quê xa, thành phố xa để bán. Những người buôn mực ở chợ cá đã kể cho tôi nghe công nghệ của  những người buôn mực kia : từ mực tươi phơi khô thường là lọai mực câu, mình dày, nướng thơm, ăn ngọt. Để tăng cân và nâng cấp mực to lên thành loại 1, loại 2 những người  ấy lấy bàn là , là con mực mỏng ra, to hơn sau đó  rải xuống nền đất ẩm qua đêm để hút chất đất tạo ta một lớp màu phấn trắng như muối nước biển trông bắt  mắt hấp dẫn. Nhưng khi mang về nhà   nướng lên khét lẹt mùi đất  và thịt mực khô ... như gỗ 
   Chợ  cá quê tôi nay vẫn còn giữ lại được cái hồn cốt, tâm tính của người dân biển : phóng khoáng , cởi mở ,chân thật để  dù có bán cá cũng không bị pha tạp vị tanh, vị ươn mà luôn luôn tươi và bền chặt -  tươi như vị mặn mòi   sóng biển. Mẹ tôi giờ đã già , bà chỉ có hai thú vui là lên chùa tĩnh lặng để lần tràng hạt thời gian và đếm tiếng gõ mỏ tụng kinh. Thứ nữa, là bà thích ra chợ  cá để được nghe tiếng người, tiếng  chợ để được sống lại những phiên chợ trong kí ức  . Trong bài thơ “Mẹ đi chợ chiều”, tôi đã viết: “Chợ chiều họp ở cuối thôn – Hoàng hôn mẹ gặp hoàng hôn của người”; để được cùng chen vài con cháu nhưng bà không bán , không mua mà muốn truyền lại cái đức độ : “Bán mua bỏ chín , làm  mười - Đồng xu thì bạc trời thì xanh”. Chợ cá màu vảy, màu vây ánh bạc nhưng tình người không bạc bởi một đời mẹ tôi gắn với một đời chợ khi mà : “Mẹ ngồi  rổ rá dọc ngang–  Nửa nuôi con  lớn ,  nửa san kẻ nghèo” . . 

   Nguyễn Ngọc Phú

 

. . . . .
Loading the player...